Wątpliwości badaczy budzi wysokość posagu Elżbiety. Informacje na jego temat podaje dopiero późny i mało wiarygodny przekaz Jana Długosza. XV-wieczny dziejopis tak opisuje układ małżeński z 1343 roku:
Jako posag dano i natychmiast wypłacono gotówką tejże Elżbiecie, pannie i jej narzeczonemu, księciu Bogusławowi dwadzieścia tysięcy grzywien szerokich groszy praskich i dano wspaniałą i bardzo bogatą wyprawę w postaci naczyń złotych i srebrnych, koni, szat i innych kosztowności, jak przystało na tak wielkiego króla wydającego za mąż córkę.
Nie ulega wątpliwości, że polski monarcha hojnie obdarował swą najstarszą córkę, lecz badacze (m.in. Józef Śliwiński) słusznie zwracają uwagę na fakt, że nie był on w stanie jednorazowo wypłacić tak ogromnej sumy. Prawdziwa wielkość posagu Elżbiety pozostaje więc nieznana.
Małżeństwo Elżbiety i Bogusława V zostało zawarte krótko przed rozpoczęciem polsko-krzyżackich rokowań w Kaliszu, które zakończyły się zawarciem 8 lipca 1343 roku traktatu pokojowego. Król Polski w chwili przystąpienia do rozmów z zakonem miał już pisemne zapewnienie ze strony książąt pomorskich, że w razie jakiegokolwiek najazdu wroga w ciągu czterech tygodni od królewskiego wezwania przyślą mu oddział czterystu rycerzy w zbrojach. W późniejszych latach bliskie relacje z Gryfitami kilkakrotnie przydały się polskiemu monarsze w rozmaitych rozgrywkach politycznych. Warto zauważyć, że małżeństwo polskiej królewny z księciem wołogoskim nie było konsultowane z margrabią morawskim Karolem IV, chociaż w lipcu 1341 roku Kazimierz III zobowiązał się, że będzie uzgadniał z Luksemburgiem swoją matrymonialną politykę.
Dobra małżonka i cicha doradczyni
Według przekazów kronikarskich małżeństwo polskiej królewny z księciem wołogoskim, choć miało charakter polityczny, należało do udanych. Elżbieta nie angażowała się w życie polityczne, zapewne jedynie po cichu wspierając męża w podejmowanych przez niego decyzjach. Przez pierwsze lata małżeństwa rezydowała głównie w Słupsku i Wołogoszczy. Ze związku Kazimierzówny i Bogusława V pochodziło co najmniej dwoje dzieci. Prawdopodobnie między lipcem a 22 listopada 1346 roku, a najpóźniej w 1347 roku Elżbieta urodziła Bogusławowi córkę, również noszącą imię Elżbieta. Z kolei w 1351 roku na świat przyszedł syn, któremu nadano na cześć królewskiego dziadka imię Kazimierz (zdrobniale Kaźko). Po przedwczesnej śmierci matki dzieci Elżbiety stały się oczkiem w głowie króla Kazimierza III Wielkiego, który swoimi działaniami zapewnił wnuczce koronę cesarską, a wnuka próbował bezskutecznie ustanowić swym następcą na polskim tronie.
Zachowało się niewiele informacji na temat działalności Elżbiety jako księżnej wołogoskiej. Z całą pewnością wprowadziła elementy polskiej kultury na ulegający coraz większym niemieckim i duńskim wpływom pomorski dwór. Jako pierwsza księżna pomorska rezydowała w zamku w Darłowie, którego budowę rozpoczął w 1352 roku książę Bogusław V. Nie doczekała jednak zakończenia całości prac budowlanych – dobiegły one końca dopiero w 1372 roku, jedenaście lat po śmierci Elżbiety. Zachowała się pieczęć księżnej z jej wizerunkiem i łacińskim napisem „Elżbieta z Bożej łaski księżna Sławii i Kaszub”. Przedstawia ona Kazimierzównę w pozycji stojącej z rozłożonymi rękoma, trzymającą w prawej ręce tarczę z gryfem, a w lewej hełm z pióropuszem. Podkreślono na niej również piastowskie pochodzenie władczyni – na piersi ma wyhaftowanego piastowskiego orła.
W 1356 roku Bogusław V wraz z braćmi Barnimem i Warcisławem zbudowali na cześć swojej zmarłej matki Elżbiety klasztor augustianów eremitów na wzgórzu Marientron w Świątkach pod Szczecinkiem. Z pewnością księżna Elżbieta Kazimierzówna wspierała tę inicjatywę jako wnuczka pobożnej królowej Jadwigi Łokietkowej. Na łożu śmierci miała zresztą wyrazić pragnienie, aby w tymże klasztorze pochowano jej ciało. Księżna Elżbieta była też prawdopodobnie zwolenniczką trwających od 1357 roku zabiegów swojego ojca Kazimierza o chrystianizację Litwy, które dwa lata później zwieńczyło małżeństwo jej syna Kaźka z córką księcia litewskiego Olgierda, Kenną Joanną. Związek ten wymagał dyspensy, bowiem Kenna była siostrą stryjeczną Elżbiety Kazimierzówny, a narzeczeni nie mieli w chwili ślubu ukończonych 12 lat.
Ofiara pomorskiej zarazy
Pod koniec 1356 roku w obawie przed szalejącą na Pomorzu zarazą Elżbieta i jej szwagierka Zofia meklemburska (żona Barnima IV) schroniły się w ufundowanym przez mężów klasztorze augustianów na Marientronie. Tam też księżna wołogoska zakończyła swój żywot, prawdopodobnie nie zdoławszy uchronić się przed epidemią. Rok śmierci księżnej wołogoskiej Elżbiety Kazimierzówny znamy z późnego, lecz wiarygodnego przekazu kroniki Pomerania Tomasza Kantzowa, który pod rokiem 1361 zapisał:
Kolejnego roku 1361 zmarła małżonka księcia Bogusława, Elżbieta, córka króla polskiego Kazimierza i wedle swego życzenia w „Tronie Maryjnym” pod Nowym Szczecinem [Szczecinek] ją pogrzebano.
Grób księżnej nie zachował się do dnia dzisiejszego, gdyż w 1576 roku budynek klasztoru augustianów rozebrano. W 1959 roku podczas prac archeologicznych na wzgórzu Marientron natrafiono na dwa szkielety męski i kobiecy, lecz brak jednoznacznych dowodów na to, że ten żeński należał do Elżbiety.
Po śmierci żony Bogusław V wysłał swoje dzieci z małżeństwa z Elżbietą na wychowanie na dwór króla Kazimierza w Krakowie. 21 maja 1363 roku z inicjatywy polskiego monarchy Elżbieta Bogusławówna została żoną cesarza Karola IV, a 1 listopada 1363 roku w Rzymie jej głowę zwieńczyła cesarska korona. W 1362 lub 1363 roku Bogusław V ożenił się po raz drugi z księżniczką brunszwicką Adelajdą, z którą doczekał się trzech synów: Warcisława VII, Bogusława VIII i Barnima V oraz córki Małgorzaty. Zmarł między 3 lutego a 24 kwietnia 1374 rokiem i został pochowany w klasztorze w Białobokach lub katedrze kamieńskiej.
Autorem tekstu Elżbieta córka Kazimierza Wielkiego: dobra małżonka i cicha doradczyni jest Marek Teler. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Królewskie małżeństwo w atmosferze skandalu. Kim była ostatnia żona Kazimierza Wielkiego?