Z wydarzeniami radomskimi wiąże się także śmierć Jana Brożyny, który zmarł 30 czerwca na skutek pobicia dzień wcześniej przez milicjantów, oraz śmierć księdza Romana Kotlarza, wspierającego strajkujących robotników. Ten ostatni był z tego powodu wzywany na przesłuchania, został także kilkakrotnie pobity przez funkcjonariuszy SB. 15 sierpnia 1976 roku zasłabł podczas odprawiania nabożeństwa. Dwa dni później zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach.
Ursus
Pod Warszawą, w tamtejszych Zakładach Mechanicznych, w dniu 25 czerwca strajkowało 14 tys. osób. Po fiasku rozmów z dyrekcją, protestujący postanowili zablokować tory pobliskiej magistrali kolejowej, łączącej w tym miejscu stolicę z Poznaniem, Łodzią i Katowicami. W tym celu zdecydowano się ostatecznie na rozkręcenia szyn kolejowych. Wieczorem, rozchodzący się do domu robotnicy zostali zaatakowani przez zomowców, używających petard, gazów łzawiących i pałek. W wyniku aresztowań zatrzymano 194 osoby.
Płock
W tym mieście do demonstracji ulicznych doszło dopiero po południu 25 czerwca. Około godziny 17.00 tłum liczący około 2-3 tys. osób tłum zgromadził się pod siedzibą tamtejszego KW PZPR. Podobnie jak w Radomiu, rozmowy I sekretarza KW z protestującymi nie doprowadziły do porozumienia. Ostatecznie skończyło się na wybiciu szyb w gmachu komitetu przez protestujących. Następnie doszło do starć z oddziałami ZOMO, które po rozpędzeniu tłumu zatrzymały 55 osób.
Rezultaty
W wyniku protestu władze komunistyczne zdecydowały się błyskawicznie odwołać planowaną podwyżkę cen żywności. Premier Jaroszewicz nie wspomniał o strajkach i manifestacjach. Stwierdził jedynie, że w zakładach pracy odbywały się „konsultacje”, których uczestnicy wyrażali „zrozumienie” dla rządowego projektu, ale zgłosili do niego tak wiele wniosków, że ich rozpatrzenie będzie wymagało czasu. Z tej przyczyny 25 czerwca rząd wycofał z Sejmu przedstawiony poprzedniego dnia projekt podwyżek cen. W bardziej sprzyjających okolicznościach nadal zamierzał go przeprowadzić, ale ostatecznie 29 czerwca podczas spotkania przywódców partii komunistycznych w Berlinie, ówczesny przywódca ZSRR, Leonid Breżniew, poinformował Edwarda Gierka, że kierownictwo radzieckie jest temu zdecydowanie przeciwne.
W tej sytuacji rząd wrócił do sprawdzonych metod wprowadzania ukrytych podwyżek. 26 czerwca Gierek przeprowadził rozmowy z I sekretarzami komitetów wojewódzkich PZPR. Nakazał im przeprowadzenie w kraju wieców poparcia dla władz. Aktywistom tak polecił mówić o buntujących się robotnikach:
Jak my ich nienawidzimy, jacy to są łajdacy, jak oni swoim postępowaniem szkodzą krajowi. Uważam, że im więcej będzie słów bluźnierstwa pod ich adresem – tym lepiej dla sprawy. To musi być atmosfera pokazywania na nich jak czarne owce, jak na ludzi, którzy powinni się wstydzić, że w ogóle są Polakami, że w ogóle na świecie chodzą. Potrzebuję tego.
Gromadzone na tych wiecach tłumy robotników zgodnie wytycznymi wyrażały swoje poparcie dla Gierka i potępienie dla „wichrzycieli”. Równocześnie kontrolowane przez władze środki masowego przekazu prowadziły szeroko zakrojoną kampanię propagandową przeciwko protestującym, nazywając ich „radomskimi warchołami”. Masowo wyrzucano ludzi z pracy, ostatecznie w całym kraju straciło ją kilka tysięcy osób.
Z obroną represjonowanych robotników wystąpił Kościół katolicki. 16 lipca prymas Stefan Wyszyński wysłał w tej sprawie osobisty list do Edwarda Gierka, a 9 września głos zabrała 154 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski.
Z inicjatywy Antoniego Macierewicza działacze środowisk opozycyjnych przystąpili do udzielania pomocy prawnej i materialnej rodzinom represjonowanych. Ostatecznie 23 września 1976 roku ogłoszono powstanie Komitetu Obrony Robotników (KOR). W wydanym tego dnia Apelu do społeczeństwa i władz PRL stwierdzono, że wobec represji komunistycznych w stosunku do robotników z Radomia, Ursusa i Płocka, konieczna jest wzajemna pomoc i solidarność społeczeństwa. Apel ten podpisali: Antoni Macierewicz, Jacek Kuroń, Piotr Naimski, Jan Józef Lipski, Stanisław Barańczak, Jerzy Andrzejewski, Ludwik Cohn, Edward Lipiński, Antoni Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, Wojciech Ziembiński, ks. Jan Zieja. Do lipca 1977 roku z KOR związało się jeszcze szereg innych osób, m.in. od maja 1977 roku Adam Michnik, który w latach 1976-1977 przebywał w Paryżu.
Autorem tekstu Czerwiec 1976 – robotniczy bunt w epoce „socjalistycznego dobrobytu” jest Kondrad Ruzik. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0
Czytaj też:
Jak mieszkańcy Radomia pamiętają strajk w 1976 roku?