Tymczasem wicepremier Stanisław Kociołek w transmisji telewizyjnej nawoływał do zaprzestania strajków i prosił robotników o stawienie się na drugi dzień w pracy. W rezultacie, 17 grudnia robotnicy przybyli do stoczni i zostali ostrzelani przez wojsko – oficjalnie mówiono o 18 zabitych i ok. 330 osobach rannych. Do strajku przystąpili też stoczniowcy w Szczecinie.
Kim jest Edward Gierek?
Przyszłemu pierwszemu sekretarzowi Moskwa przyglądała się już od 1968 roku, lecz mógł być też znany towarzyszom radzieckim z lat 40., kiedy był członkiem PPR w Belgii. Być może został zauważony przez Nikitę Chruszczowa w roku 1959 podczas wizyty przywódcy ZSRR na Śląsku. Urodzony w 1913 roku w Porąbce (obecnie dzielnicy Sosnowca), szybko piął się po szczeblach kariery, był też sekretarzem KW PZPR w województwie katowickim, gdzie zebrał wokół siebie grupę popierających go działaczy. Rodzina Gierków jako jedna z niewielu jeździła na wakacje na Krym, gdzie urlopy spędzała również elita KPZR.
Kreml skreślił Gomułkę i w praktyce jeszcze przed wydarzeniami grudniowymi Breżniew wskazał Gierka jako następcę „Wiesława”. Wydawałoby się, że wszyscy wokół, zarówno Moskwa i członkowie PZPR, jak i strajkujący robotnicy domagali się zmiany władzy na najwyższych szczeblach. Tymczasem Gomułka wciąż wierzył, że uda mu się opanować sytuację. Przedstawił protesty robotników jako „kontrrewolucję” i straszył towarzyszy „wejściem wojsk radzieckich”.
W czarny czwartek 17 grudnia zadzwonił do niego sam Leonid Breżniew, który niepokoił się sytuacją w Polsce (podejrzewano, że w tłumach strajkujących znajdują się prowokatorzy) i oferował pomoc – Gomułka jednak uspokajał sekretarza generalnego, obiecując stłumienie protestów.
Nie wiedział jednak, że za jego plecami Kreml zaprowadza własne porządki. Aleksij Kosygin rozmawiał już z premierem Józefem Cyrankiewiczem, skontaktowano się też z ministrem obrony Wojciechem Jaruzelskim. Następnego dnia odbyła się rozmowa telefoniczna między Breżniewem a Edwardem Gierkiem. Napięta sytuacja męczyła Gomułkę: czuł się coraz gorzej, miał problemy z mówienien i ruchami ciała.
Sam towarzysz Gierek, który sugerował Jaruszewiczowi, że przygotowuje się do przejęcia stanowiska „Wiesława”, nagle przestraszył się odpowiedzialności za chaotyczną sytuację w państwie, jaka by na nim ciążyła. Mimo że przezornie schronił się w swojej willi pod Katowicami, gdy w Moskwie zapadły decyzje, to nie było już odwrotu. W nocy z 18 na 19 grudnia do Gierka przyjechali Franciszek Szlachcic i Stanisław Kania; Gierek jednak nadal stronił od przyjęcia stanowiska pierwszego sekretarza.
Koniec rządów ekipy Władysława Gomułki
Rankiem 19 grudnia Gomułka otrzymał list od kierownictwa z Kremla, w którym został poinformowany o konieczności „zmian politycznych”. Choć wiedział, co to oznacza, nadal nie chciał zrezygnować z funkcji I sekretarza. Jednak pogarszający się stan zmusił go do wezwania lekarzy. Edward Gierek natomiast przeciągał swój przyjazd do Warszawy.
Biuro Polityczne obradowało dzień i noc, a 20 grudnia VII Plenum KC PZPR, zwołane przez Cyrankiewicza, jednogłośnie wybrało Gierka na pierwszego sekretarza. Gomułka, który tylko na chwilę zjawił się w sali obrad – miał bowiem zaburzenia krążenia i częściowo stracił widzenie w jednym oku – zgodził się ustąpić dopiero w szpitalu.
Gierek jako pierwszy sekretarz był bardzo wygodny dla Moskwy. Po krwawych strajkach tylko odczuwalny wzrost stopy życiowej społeczeństwa miał stanowić o spokoju w kraju. W marcu następnego roku wycofano podwyżkę cen. Okres gierkowski rozpoczął politykę prokonsumpcyjną oraz zryw inwestycyjny PRL-u, co dało się finansować tylko za pomocą kredytów zaciąganych na Zachodzie. Rządy Gierka miały trwać dziesięć lat, a zakończył je ogromny kryzys gospodarczy i powstanie „Solidarności”.
Autorem tekstu Władysław Gomułka odsunięty w cień. Walka o władzę na tle masakry jest Ewa Woźniak. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
W Grudniu '70 władza otworzyła ogień do robotników, wielu zginęło. 50. rocznica Czarnego Czwartku