Dzisiaj Barbórka, święto górników. Przypominamy zwyczaje i tradycje związane z tym dniem

Barbórka przypada co roku 4 grudnia, w dniu świętej Barbary. Jest tradycyjnym świętem górników, ale tego dnia świętują również geolodzy i inne osoby wykonujące zawody związane z poszukiwaniem paliw kopalnych, a wiec także ropy naftowej czy gazu.

Kim była św. Barbara?

Patronką górników, ale także trudnej pracy i dobrej śmierci jest św. Barbara. Kobieta miała żyć na przełomie III i IV wieku. Pochodziła z pogańskiej rodziny z Heliopolis leżącym na terenie dzisiejszego Libanu. Jej ojciec wysłał ją na naukę do Nikomedii, starożytnego miasta leżącego na terenie dzisiejszej Turcji. Tam przyjęła chrześcijaństwo.

Według podań zmiana wiary przez dziewczynę nie spodobała się jej ojcu, który doniósł na nią władzom cesarstwa rzymskiego, prześladującym w tym czasie chrześcijan. Barbara została zamknięta w wieży, w której według podań miał się jej objawić anioł. Według jednej z wersji legendy kobiecie udało się zbiec z więzienia i ukryć w szczelinie skalnej. Jednak ostatecznie została skazana na śmierć i ścięta mieczem. Jej ojciec miał zostać trafiony piorunem.

Ze względu na ukrycie się przed prześladowcami w skalnej szczelinie (według niektórych podań skały się przed nią rozstąpiły) Barbara jest uznawana za patronkę górników. Prawdopodobnie ze względu na uderzenie pioruna, który trafił jej ojca, święta Barbara jest również uznawana za patronkę artylerii i niespodziewanej śmierci.

Msza i uroczysty przemarsz górniczej orkiestry

Tradycyjnie Barbórka zaczyna się uroczystą msza świętą w kościele lub w cechowni (pomieszczeniu w kopalni, w którym górnicy zbierają się przez zjazdem pod ziemie) przy figurze świętej Barbary. Po mszy świętej górnicze orkiestry przechodzą ulicami górniczych osiedli maszerując w głośnej paradzie, której stałym elementem jest odegranie górniczego hymnu. Jedna z najsłynniejszych w Polsce tego typu parad przechodzi co roku przez katowickie osiedle Nikiszowiec.

Górnicy świętują Barbórkę ubrani w tradycyjny górniczy mundur z charakterystycznym górniczym czako (nakryciem głowy). Zwyczaj noszenia munduru wprowadzono na Górnym Śląsku w XVIII wieku. Jego wzór pochodzi z niemieckiego Zagłębia Ruhry. Na górniczym mundurze znajduje się zwykle górnicze godło przedstawiające dwa skrzyżowane górnicze narzędzia, nazywana popularnie młotkami, żelazko i perlik.

Karczmy piwne

Zwyczaj karczmy piwnej nie ma w Polsce długiej tradycji. Został wprowadzony dopiero w latach 80’. Wcześniej Barbórka miała raczej religijny i rodzinny charakter. I właśnie ze względu na religijne konotacje, władze PRL wprowadziły bardziej świecki charakter obchodów Dnia Górnika. Oczywiście poszczególne części biesiady nawiązują do różnych tradycji górniczych, często sięgających korzeniami średniowiecza.

Na karczmy piwne zapraszani są górnicy z rodzinami, górnicy emeryci oraz ludzie związani z przemysłem wydobywczym. Uczestniczy dzieleni są na dwa stoły ze względu na wiek (stare i młode strzechy), które rywalizują ze sobą pod okiem „Wysokiego Prezydium w sprawach piwnych i nie tylko piwnych, nigdy nieomylnego”.

Podczas biesiady śpiewane są pieśni i piosenki górnicze, opowiada się dowcipy, zasłużonych nagradza się szpadami górniczymi. Sprawdzana jest również kompletność górniczego munduru, a złe dobranie stroju może być ukarane np. zakuciem w dyby lub wypiciem piwa z solą.

Jedną z najważniejszych tradycji piwnych karczm, która wywodzi się jeszcze ze średniowiecznych wspólnot gwarków jest przyjęcie do zawodu młodych górników przez skok przez skórę i pasowanie przez Lisa Majora, zasłużonego górnika z przypięta lisią kitą. Lisia skóra i kita są ważnym symbolem górniczym, bo w dawnych czasach służyły gwarkom czy to do otarcia twarzy, czy jako podkładka pod kolana przy ciężkiej pracy kilofem.

W latach 90’ zaczęto także organizować barbórkowe imprezy dla kobiet – combry babskie.