Wincenty Witos był rolnikiem, działaczem społecznym i samorządowcem. Angażował się w działalność chłopskich organizacji społeczno-gospodarczych, od samego początku swojej działalności politycznej był związany z ruchem ludowym– od 1895 r. był członkiem Stronnictwa Ludowego, a od 1913 r. Stronnictwa Ludowego „Piast”.
Już w pierwszych dniach niepodległości Witos stanął na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej – pierwszego tymczasowego organu władzy polskiej dla ziem byłego zaboru austriackiego. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego został wybrany na posła i prezesa PSL „Piast”, stając się jedną z czołowych postaci II Rzeczypospolitej.
Stanowisko premiera obejmował w trudnym czasie wojny polsko-bolszewickiej. Wcześniejszy rząd Władysława Grabskiego, powołany zaledwie miesiąc wcześniej, w czerwcu 1920 r., nie miał wyrazistego programu politycznego, ani też nie wykazał woli utworzenia koalicyjnego rządu obrony państwa, mającego poparcie wszystkich partii. W tej sytuacji próbę utworzenia nowego rządu podjęły środowiska lewicowe, przy pełnej zgodzie Naczelnika Piłsudskiego, powołując na stanowisko premiera Wincentego Witosa i formułując Rząd Obrony Narodowej.
Rząd Obrony Narodowej Wincentego Witosa
Program nowego rządu został przyjęty w deklaracji rządowej, wygłoszonej w dniu zaprzysiężenia – 24 lipca 1920 r. Najważniejszymi punktami programu były: obrona państwa, zakończenie wojny oraz zawarcie trwałego i sprawiedliwego pokoju z Rosją sowiecką. Rozmowy pokojowe rozpoczęły się zaledwie w dwa dni po objęciu władzy przez nowy rząd. Rozejm, podpisany 12 października 1920 r., wszedł w życie 18 października, a traktat pokojowy został podpisany 18 marca 1921 r.
W okresie rządów Witosa uchwalona została w dniu 17 marca 1921 r. konstytucja zwana marcową, która zakończyła proces zmagań o kształt ustrojowy II Rzeczypospolitej. Ponadto rząd deklarował wcielenie w życie reform uchwalonych przez Sejm oraz ukrócenie nadużyć administracji. Mimo poparcia udzielonego w Sejmie nowy rząd był atakowany zarówno przez endecję, jak i przez ugrupowania skrajnie lewicowe, głównie Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.
Politycy powrócili do dawnych sporów w sprawach wewnętrznych. Komplikowały one działalność rządu, który miał do rozstrzygnięcia szereg zasadniczych kwestii granicznych i ustrojowych. Liczne dymisje z rządu, które rozpoczęły się nazajutrz po odrzuceniu oddziałów Armii Czerwonej spod Warszawy, spowodowały, że w początkach 1921 r. rząd stracił charakter koalicyjnego, a stał się centrowym. Ostatecznie 13 września 1921 r. Witos podał rząd do dymisji. Na czele rządu stawał jeszcze dwukrotnie – w 1923 oraz 1926 roku.
Tekst Wincentry Witos na czele Rządu Obrony Narodowej został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.