Ramię w ramię z Sowietami
Wobec powyższych problemów organizacyjnych, w pierwszych walkach, do jakich doszło rankiem 7 lipca na południowo-wschodnich obrzeżach miasta, uczestniczyło tylko ok. 4-5 tysięcy żołnierzy AK. Jeszcze tego samego dnia na terenie walk pojawili się Sowieci, początkowo notując dość skromne sukcesy bojowe.
Rozpoczęły się długotrwałe i zacięte walki. AK stanęła tym samym przed koniecznością prowadzenia niemal tygodniowych zmagań ramię w ramię z Armią Czerwoną. Łącznie w walkach uczestniczyć mogło 100 tys. osób. Sowieci wspierani byli przez czołgi i lotnictwo. Niemcy w liczbie ok. 17 tys. również dysponowali samolotami (z pobliskiego lotniska) oraz bronią ciężką. Polakom udało się zdobyć prawobrzeżną część miasta. W ciągu kilku dni strona polsko-sowiecka zyskała przewagę, a armia hitlerowska znalazła się w defensywie.
W ostatnim dniu walk – 13 lipca – pchor. Jerzy Jensz „Krepdeszyn” wraz z kprem Arturem Rychterem wywiesili na Górze Zamkowej biało-czerwoną flagę. Wedle słów tego pierwszego, jeszcze 17 lipca flaga powiewała na Baszcie Giedymina, choć istnieją opinie jakoby jeszcze tego samego dnia miał ją zastąpić czerwony sztandar.
Ostatecznie, w wyniku niemal tygodniowych walk, Polakom i Sowietom udało się usunąć Niemców z miasta. Łącznie straty AK szacuje się na ok. 500 osób.
Porażka mimo zwycięstwa
Pomimo pozornej wygranej, plan militarny został zrealizowany tylko częściowo, gdyż zgodnie z nim Polacy mieli samodzielnie oswobodzić Wilno. O tym, iż „Ostra Brama” w konsekwencji zakończyła się klęską, świadczy nieosiągnięcie celu politycznego przez stronę polską.
Po opanowaniu miasta Sowieci nakazali AK-owcom opuszczenie go. Wkrótce rozpoczęły się aresztowania polskich żołnierzy. Krzyżanowskiego internowano w czasie negocjacji, na które został zaproszony przez stronę sowiecką. Aresztowana została też część oficerów w Boguszach oraz Delegat Rządu na Wilno. W wyniku obławy Sowieci internowali ok. 5000 Polaków w Miednikach Królewskich. Duża liczba żołnierzy odrzuciła propozycję przyłączenia się do armii Berlinga, wobec czego została przetransportowana w głąb ZSRS. Część z nich po przewiezieniu do Kaługi następne kilkanaście miesięcy pracowała przy wyrębie lasu, do Polski powracając po wojnie. Nowi dowódcy okręgów wileńskiego i nowogródzkiego postanowili przedostać się mniej licznymi grupkami na zachód, w kierunku Grodna i Białegostoku.
Na niekorzyść Polaków, idei przynależności Wilna do RP sprzeciwiały się ustalenia Wielkiej Trójki poczynione w Teheranie na przełomie listopada i grudnia 1943. To właśnie tam – nie zaś w Jałcie – zapadły wstępne decyzje o pozbawieniu Polski terenów na wschód od tzw. linii Curzona, w zamian za rekompensatę w postaci ziem na zachodzie i północy.
Realizując te ustalenia, dnia 27 lipca, niecałe dwa tygodnie po zdobyciu Wilna, Związek Sowiecki ostatecznie podpisał ze świeżo utworzonym Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego, reprezentowanym m.in. przez Edwarda Osóbkę-Morawskiego, porozumienie ustalające przebieg nowej granicy. Ta, bazując na tzw. linii Curzona, pozostawiała Wilno po stronie sowieckiej.
Autorem tekstu „Ostra Brama” i wyzwolenie Wilna: cel osiągnięty, misja nieudana jest Bartłomiej Michalczyk. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.