W 1990 roku wizytę w Kwaterze Głównej NATO odbywa minister Krzysztof Skubiszewski, a kilka miesięcy później rząd Tadeusza Mazowieckiego nawiązuje oficjalne stosunki z NATO. Na szczycie w Londynie szefowie państw i rządów sojuszu przyjmują deklarację, która zapowiada transformację NATO, wyrażając wolę rozwijania partnerskich stosunków z krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Niedługo później, bo 31 marca 1991 roku, rozwiązane zostały struktury wojskowe Układu Warszawskiego. W lipcu UW przestaje istnieć.
W tym samym miesiącu odbyła się wizyta prezydenta Lecha Wałęsy w siedzibie NATO. Polski prezydent oświadczył, że Polska chce bezpiecznej Europy, a jej gwarancją jest NATO. Podobna deklaracja pojawiła się także w exposé premiera Jana Olszewskiego w grudniu 1991 roku, co stanowiło istotną zmianę akcentów w polskich oświadczeniach, które jak dotąd były ostrożne w kwestii związania przyszłości Polski z NATO. Odpowiedź sojuszu dawała nadzieję. W marcu 1992 roku sekretarz generalny NATO Manfred Wörner oświadczył podczas wizyty w Polsce, że „drzwi do NATO są otwarte”. Była to ważna deklaracja, sygnalizująca początek zmian w podejściu sojuszu do perspektywy rozszerzenia. W kwietniu ministrowie obrony i szefowie sztabów państw regionu po raz pierwszy uczestniczyli w posiedzeniu Komitetu Wojskowego NATO – najważniejszego organu wojskowego i zarazem najstarszego gremium w strukturze Sojuszu. Kolejnym kamieniem milowym na drodze Polski do NATO było przystąpienie do programu Partnerstwa dla Pokoju. Była to propozycja państw sojuszu przedstawiona na szczycie w Brukseli w styczniu 1994 roku.
Rozszerzenie NATO nie jest kwestią „czy” ale „kiedy i jak”
Program PdP stwarzał możliwość prowadzenia wspólnych ćwiczeń, udziału w operacjach oraz konsultacje partnerów z NATO w razie zagrożenia ich bezpieczeństwa. Polska, choć Partnerstwo nie gwarantowało jeszcze wejścia do Sojuszu, już w lutym zdecydowała się do niego przystąpić i była niezwykle aktywna podczas jego realizacji. Wyrazem polskiej aktywności były liczne propozycje wspólnych przedsięwzięć. Jako pierwsze państwo PdP Polska przyjęła indywidualny program partnerstwa. Pierwsze ćwiczenia wojskowe w ramach PdP odbyły się w Biedrusku pod Poznaniem z udziałem jednostek z 13 państw członkowskich i krajów partnerskich.
W lipcu 1994 roku Bill Clinton podczas swojej pierwszej wizyty w Warszawie oświadczył, że rozszerzenie NATO nie jest kwestią „czy” ale „kiedy i jak”. W 1995 roku Izba Reprezentantów Kongresu USA przyjęła uchwałę, przewidującą rozszerzenie NATO o Czechy, Polskę, Słowację i Węgry. Prezydent Bill Clinton w przemówieniu wygłoszonym w Detroit po raz pierwszy podał konkretną datę rozszerzenia NATO – najpóźniej do 1999 roku, na 50-lecie Sojuszu.
Szczyt NATO w Madrycie w lipcu 1997 roku zdecydował o zaproszeniu Polski, Czech i Węgier do rozmów w sprawie członkostwa w Sojuszu. Negocjacje rozpoczęły się we wrześniu 1997 roku. Rozmowy odbywały się w ramach czterech rund i dotyczyły m.in współpracy obronnej oraz kwestii finansowych związanych z polskim członkostwem. Pod koniec roku Rada Północnoatlantycka podpisała protokoły akcesyjne Polski, Czech i Węgier. Na tym etapie przedstawiciele RP zostali włączeni do prac większości organów NATO. Pierwszym ambasadorem Polski przy NATO został Andrzej Towpik.
W styczniu 1999 roku sekretarz generalny NATO Javier Solana wystosował oficjalne zaproszenie do członkostwa w Sojuszu. Polska droga do NATO zakończyła się w mieście Independence, 12 marca 1999 r., w amerykańskim stanie Missouri, gdzie minister spraw zagranicznych RP Bronisław Geremek przekazał na ręce sekretarza stanu USA akt przystąpienia Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego. Z tą chwilą Polska stała się formalnie stroną Traktatu waszyngtońskiego i członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Czytaj też:
20 lat Polski w NATO. „Symboliczne zamknięcie półwiecza trwania porządku jałtańskiego”