Mazowsze na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego było od 1138 roku jedną z dzielnic państwa piastowskiego. Jako pierwszy władzę w dzielnicy mazowieckiej objął drugi syn Krzywoustego – Bolesław Kędzierzawy, a po jego śmierci młodszy brat Kazimierz Sprawiedliwy. Za rządów jego potomków Mazowsze uległo podziałowi na odrębne ziemie, pozostające we władaniu książąt piastowskich.
Wraz z wygasaniem poszczególnych linii Piastów mazowieckich, kolejne tereny zostały przyłączone do Korony. W 1462 roku w granicach Polski znalazły się ziemia rawska i gostynińska, w 1476 roku ziemia sochaczewska, a dziewiętnaście lat później księstwo płockie. W 1526 roku zmarł Janusz II, ostatni książę z mazowieckiej gałęzi rodu Piastów. Księstwo miało przejść pod władanie króla polskiego, jednak sposób jego włączenia i warunki przynależności nie zostały wcześniej jasno określone.
Pojawiły się dwie odmienne koncepcje przyłączenia Mazowsza. Pierwsza zakładała, że otrzymałoby ono osobnego księcia, który miał być lennikiem władcy Polski. Zwolennikami takiego rozwiązania byli dygnitarze mazowieccy, chcący utrzymać swoją uprzywilejowaną pozycję oraz przede wszystkim królowa Bona, która chciała, by prowincję otrzymał jej syn, Zygmunt August, jako dominium Jagiellonów w Rzeczypospolitej. Z kolei możnowładcy polscy uważali, że Mazowsze powinno zostać bezpośrednio włączone do Korony. Zjednoczenie z Polską popierała także drobna i średnia szlachta mazowiecka. Król Zygmunt Stary opowiadał się za opcją całkowitej inkorporacji dzielnicy.
Problem przynależności Mazowsza nie był wewnętrzną sprawą Królestwa Polskiego. Zainteresowanie prowincją wyraziły dwa europejskie rody – Hohenzollernowie i Habsburgowie. Władca Prus Albrecht Hohenzollern planował pozyskać Mazowsze dzięki małżeństwu swojego brata z księżniczką Anną, siostrą Janusza II. Z kolei Habsburgowie chcieli otrzymać dawną piastowską dzielnicę w zamian za utratę zwierzchności lennej nad księstwem Bari, dziedzicznym władztwem królowej Bony. Groźba umiędzynarodowienia sprawy i wywołania tym samym konfliktu między dynastiami przyśpieszyła działanie króla Polski na rzecz rozwiązania problemu.
10 września 1526 roku Zygmunt Stary oficjalnie odebrał przysięgę od stanów mazowieckich, zgromadzonych na sejmie w Warszawie. Udało mu się przekonać przeciwników przyłączenia prowincji, realizując częściowo ich żądania. Księżniczka Anna otrzymała nadania terytorialne, a Mazowsze otrzymało nieistniejący w innych prowincjach Królestwa urząd wicesgerenta (namiestnika).
Ostateczna inkorporacja została ogłoszona jednak dopiero trzy lata później, na sejmie w Piotrkowie, w którego składzie po raz pierwszy znaleźli się również posłowie i senatorowie mazowieccy. Stopniowo nastąpiło ujednolicanie Mazowsza z resztą państwa pod względem ustrojowym i administracyjnym. Szlachta prowincji otrzymała takie same przywileje, jak koronna; na terenie Mazowsza powstały także sejmiki ziemskie. Oddzielny sejm mazowiecki funkcjonował do 1540 roku, później przekształcił się w sejmik generalny prowincji. Mazowsze zostało podzielone na trzy województwa: rawskie, płockie i mazowieckie, odzwierciedlające podział na regiony z czasów rządów piastowskich książąt. Dopiero w 1577 r. przyjęło prawo polskie, zachowując jednak pewne odrębności, tzw. ekscepty mazowieckie.
Artykuł zatytułowany Droga do Korony. Inkorporacja Mazowsza napisała Monika Kaniecka. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Szturm Rosjan na Warszawę. 6 września upadła „Reduta Ordona”