Propozycję spotkania z przywódcami polskimi, którego pretekstem była chęć unormowania stosunków, strona radziecka zawarła w liście z 7 marca, wystosowanym za pośrednictwem płk. Pimienowa do Delegata Rządu Jana Stanisława Jankowskiego oraz do gen. Leopolda Okulickiego. Pierwsze spotkanie dowódcy radzieccy potraktowali jako wstępne i rozpoznawcze; podczas niego płk Pimienow zasugerował włączenie do negocjacji czterech głównych stronnictw politycznych działających w polskim podziemiu. Polacy wątpili w szczerość deklaracji radzieckich, ale ostatecznie postanowili podjąć ryzyko i udać się na rozmowy. Przed spotkaniem postanowili wysłać do rządu polskiego w Londynie depeszę radiową z wiadomością o podjęciu negocjacji ze stroną sowiecką.
Publiczny proces sądowy Polaków rozpoczął się 18 czerwca i odbywał się w tym samym czasie, co prowadzone w Moskwie konsultacje w sprawie utworzenia Rządu Jedności Narodowej. W akcie oskarżenia, sformułowanym na podstawie radzieckiego kodeksu karnego, Polakom zarzucono "nielegalny" udział w AK, Radzie Ministrów i Radzie Jedności Narodowej, przygotowywanie i dokonywanie na tyłach Armii Czerwonej aktów dywersji i zabójstw członków radzieckich sił zbrojnych, utrzymywanie na tyłach wojsk radzieckich "nielegalnych" radiostacji i dopuszczanie się innych "czynów przestępczych".
21 czerwca o godz. 16.30 generał Wasilij Ulrich odczytał wyrok wydany przez Kolegium Wojskowe Najwyższego Sądu ZSRR. Na kary więzienia od 4 miesięcy do 10 lat skazanych zostało dwunastu oskarżonych - Leopold Okulicki, Jan Stanisław Jankowski, Adam Bień, Stanisław Jasiukowicz, Kazimierz Pużak, Kazimierz Bagiński, Aleksander Zwierzyński, Eugeniusz Czarnowski, Józef Chaciński, Stanisław Mierzwa, Zbigniew Stypułkowski i Franciszek Urbański; trzej zostali uniewinnieni: Stanisław Michałowski, Kazimierz Kobylański i Józef Stemler-Dąbski. Antoniego Pajdaka w odrębnym procesie (w listopadzie) skazano na 5 lat więzienia. Do kraju wrócił dopiero w 1955 r.
Po odbyciu kary część skazanych wróciła do kraju, część zaś udała się na emigrację (Kazimierz Bagiński, Zbigniew Stypułkowski). W więzieniach zmarli: Leopold Okulicki, Jan Stanisław Jankowski i Stanisław Jasiukowicz.
Tekst Aresztowanie przez NKWD 16 przywódców Polski Podziemnejautorstwa WL został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Dawne epidemie miały ogromy wpływ na dzieje świata. Nie omijały także terytorium Polski