We wrześniu 1939 roku na wschodzie II Rzeczypospolitej do niewoli sowieckiej dostało się 250 tys. polskich żołnierzy. Zostali oni wbrew konwencjom międzynarodowym umieszczeni przez NKWD w specjalnych obozach jenieckich. Po początkowym okresie chaosu, kiedy to zdarzały się częste ucieczki zatrzymanych, część szeregowych i podoficerów wysłano do obozów pracy, z kolei oficerów, policjantów, żandarmów oraz funkcjonariuszy Korpusu Ochrony Pogranicza, zagrażających porządkowi na okupowanych przez ZSRR ziemiach, odseparowano od reszty i umieszczono w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie.
Wyselekcjonowani Polacy byli nierzadko rezerwistami, którzy przed wybuchem II wojny światowej pracowali jako prawnicy, lekarze, nauczyciele lub urzędnicy państwowi, stanowiąc elitę kraju. Początkowo NKWD próbowało przez indoktrynację ideologiczną oraz rozmowy pozyskać osadzonych żołnierzy dla przyszłych celów politycznych Józefa Stalina. Działania te – poza nielicznymi wyjątkami – nie przyniosły żadnych efektów, zaś jeńcy nadal postrzegali ZSRR w kategoriach agresora i przeciwnika, który wbił Polsce „nóż w plecy” podczas walk z Niemcami.
2 marca 1940 roku szef NKWD Ławrientij Beria postanowił w sposób radykalny rozwiązać sprawę więzionych oficerów i wystosował do najwyższych władz ZSRR wniosek o rozstrzelanie przetrzymywanych. Trzy dni później propozycja została zaakceptowana przez Biuro Polityczne KC WKP (b) w tajnej uchwale. Na jej mocy 3 kwietnia 1940 roku ruszył pierwszy „transport śmierci” do Katynia. Zapoczątkował on egzekucje polskich jeńców zabijanych strzałami w tył głowy z broni krótkiej. Ciała ofiar mordów (ponad 21 tys. osób) były chowane przez Sowietów w masowych grobach, które później odkryto w Lesie Katyńskim, Miednoje, Bykowni oraz Piatichatkach pod Charkowem.
Informacja o zbrodni dokonanej przez aparat bezpieczeństwa ZSRR po raz pierwszy mogła dotrzeć do światowej opinii publicznej 13 kwietnia 1943 roku, kiedy to niemieckie radio przekazało swoim słuchaczom wiadomość o odkryciu w miejscowości Kosogory nieopodal Katynia grobów polskich oficerów. Sowieci, na czele ze Stalinem, od początku zaprzeczali, jakoby to oni mieli stać za masowymi zabójstwami, oskarżając o sprawstwo Niemców. Dopiero po upadku ZSRR, w 1992 roku prezydent Rosji Borys Jelcyn, przekazując Polsce kopie dokumentów dotyczących Katynia, ostatecznie przyznał, kto ponosi winę za zaplanowanie i przeprowadzenie tego ludobójstwa.
Tekst Rozstrzelanie pierwszych polskich oficerów w Katyniuautorstwa Pawła Cichockiego został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Historycy: Epidemia koronawirusa z roku 2020 nie jest zjawiskiem wyjątkowym