Królowa, która nie zaznała szczęścia w małżeństwie. Kim była druga żona Kazimierza Wielkiego?

Królowa, która nie zaznała szczęścia w małżeństwie. Kim była druga żona Kazimierza Wielkiego?

Dodano: 
Kazimierz Wielki
Kazimierz Wielki Źródło: Wikimedia Commons / domena publiczna
Królowa Adelajda heska, druga żona Kazimierza III Wielkiego, nie zaznała szczęścia w małżeństwie. Po zdradach i upokorzeniach ze strony męża opuściła Polskę w atmosferze skandalu. Do końca życia nie przestała jednak walczyć o należne królowej prawa.

Po śmierci królowej Anny 25 maja 1339 roku, Kazimierz III Wielki zaczął planować ponowny ożenek – ze związku z Litwinką doczekał się bowiem tylko dwóch córek. Kandydatkę na nową polską władczynię znalazł w Czechach. Była nią Małgorzata, córka króla Jana Luksemburskiego i Elżbiety z dynastii Przemyślidów, wdowa po księciu dolnobawarskim Henryku II Wittelsbachu. Pod koniec maja 1341 roku doszło do układu zaręczynowego między Luksemburgami a Kazimierzem, zaś w połowie czerwca król przybył do Pragi, aby osobiście poznać swoją przyszłą żonę. Wkrótce jednak Małgorzata nagle zaniemogła i 11 lipca 1341 roku zmarła w wieku 28 lat. Tymczasem dwa dni później Kazimierz, prawdopodobnie jeszcze niepowiadomiony o śmierci narzeczonej, podpisał dokument o sojuszu polsko-czeskim, który miał trwać nawet w razie śmierci „pani Małgorzaty narzeczonej naszej najdroższej”. Osobnym pismem król zobowiązał się też do tego, że nie wstąpi w nowy związek małżeński i nie wyda córek za mąż bez porozumienia z bratem Małgorzaty, margrabią Moraw i przyszłym cesarzem Karolem.

Gdy król dowiedział się o śmierci narzeczonej, na wycofanie się z zobowiązań było już za późno. Luksemburgowie zaproponowali Kazimierzowi na żonę córkę zaprzyjaźnionego z nimi landgrafa Hesji Henryka II Żelaznego, Adelajdę, a król musiał tę propozycję zaakceptować. Liczył przede wszystkim na to, że heska księżniczka da mu męskiego potomka.

Adelajda heska: Miłe złego początki

Adelajda urodziła się ok. 1324 roku jako trzecie z kolei dziecko landgrafa Hesji Henryka II Żelaznego i Elżbiety Wettynówny. Miała starszego brata Ottona i trzy siostry: Elżbietę, Juttę i Małgorzatę. Małżeństwo rodziców heskiej księżniczki nie układało się najlepiej, na co miał najprawdopodobniej wpływ kłótliwy charakter i gwałtowność Henryka. W 1339 roku posądził on swoją żonę o cudzołóstwo, doprowadzając do wyjazdu Elżbiety z zamku landgrafów heskich w Kassel na dwór jej brata w Eisenach w Turyngii. Piętnastoletnia Adelajda na pewno mocno przeżyła rozstanie rodziców, z pewnością nie sądziła jednak, że kilkanaście lat później znajdzie się w podobnej sytuacji. Przed poślubieniem jej przez polskiego króla księżniczka była zaręczona z księciem bawarskim Ruprechtem z dynastii Wittelsbachów. Układ zaręczynowy został zawarty ok. 10 czerwca 1331 roku, kiedy Adelajda miała zaledwie siedem lat. Do małżeństwa jednak ostatecznie nie doszło, zapewne z powodu ubóstwa heskiego landgrafa i złej opinii, jaką miał na terenie Niemiec.

Latem 1341 roku do Hesji przybyło poselstwo z prośbą o rękę Adelajdy dla króla Polski Kazimierza III Wielkiego. Jan Długosz pisał w swojej kronice:

Margrabia heski Henryk ucieszony bardzo nadzieją pokrewieństwa z tak znacznym królem, przyjąwszy posłów królewskich z wielkimi honorami, chętnie godzi się na ich prośbę. Oddając im swoją córkę, wspomnianą Adelajdę dla większego uczczenia króla i swojej córki odprowadza ją osobiście aż do Krakowa.

Adelajda heska drugą żoną Kazimierza Wielkiego

Chociaż pod wieloma względami jego relacja nie zasługuje na zaufanie, prawdą jest, że małżeństwo to wiązało się dla Henryka z ogromnym prestiżem. Ślub Kazimierza i Adelajdy heskiej odbył się 29 września 1341 roku w Poznaniu i jeszcze tego samego dnia została ona koronowana w poznańskim kościele św. Piotra przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława. W uroczystościach wzięli udział między innymi Karol IV, ojciec Adelajdy oraz jej stryj Herman, książęta brunszwiccy Henryk i Ernest, hrabia Jan von Ziegenhain, hrabia Zygfryd von Wittgestein, piastowscy książęta Bolesław mazowiecki, Bolesław legnicki i Jan ścinawski oraz liczni dostojnicy z całej Polski. 4 października 1341 roku Kazimierz przyrzekł udzielać teściowi pomocy przeciw wszystkim potencjalnym wrogom, z wykluczeniem Luksemburgów, króla Węgier Karola I Roberta i księcia świdnickiego Bolka II. Dzień wcześniej Henryk zobowiązał się z kolei w ciągu roku wypłacić zięciowi posag w wysokości dwóch kop groszy praskich. Wyjątkowo niska suma i tak nigdy nie została przez landgrafa wypłacona.

W listopadzie 1341 roku Adelajda uroczyście wjechała do Krakowa i zamieszkała na zamku na Wawelu. Nowa królowa Polski nie tylko uchodziła za kobietę urodziwą, ale również „pełną doskonałości cnót i obyczajów” (słowa Jana Długosza). Przez pierwsze lata jej małżeństwo z Kazimierzem układało się bardzo dobrze, a król traktował swoją żonę z należytym szacunkiem. Zapisana jej przez monarchę oprawa obejmowała między innymi ziemię sandomierską z przynależnymi do niej zamkami, wsiami i miastami. Adelajda otrzymała też prawo do pobierania wpływów w wysokości 500 kop groszy praskich rocznie z królewszczyzn, między innymi w Chęcinach, Solcu i Wiślicy.

W pierwszej połowie 1342 roku Kazimierz przez większość czasu przebywał w pobliżu Adelajdy, a w dokumencie z 14 października 1342 roku nazywał ją „panią naszą najdroższą”. Królowa miała swój własny dwór, angażowała się w rozwój sztuki i prawdopodobnie wprowadziła na Wawel elementy niemieckiej obyczajowości. Według tradycji miała ufundować kościół parafialny w Żarnowcu, chociaż w rzeczywistości zapewne przyczyniła się tylko do jego przebudowy. Najprawdopodobniej dobrze znała łacinę, chociaż nigdy nie nauczyła się języka polskiego.

Związek Kazimierza i Adelajdy zapowiadał się na zgodne i trwałe małżeństwo. Jeszcze w latach 1350–1351 monarcha występował w imieniu żony do kurii papieskiej. Bullą papieża Klemensa VI z 27 czerwca 1350 roku Kazimierz i Adelajda heska mogli dokonać wyboru spowiednika z prawem otrzymania od niego odpustu zupełnego, zaś 12 lipca 1351 roku papież pozwolił słuchać parze królewskiej mszy w okresie interdyktu. W styczniu 1352 roku w bliskim otoczeniu króla znajdował się z kolei spowiednik i podkanclerzy Adelajdy Kunko. Wieloletnie bezskuteczne starania o potomstwo zniszczyły jednak małżeńskie relacje pary. Kazimierz liczył na to, że Adelajda da mu upragnionego męskiego potomka. Królowa była jednak najprawdopodobniej bezpłodna, choć nie można całkowicie wykluczyć, że w okresie ich małżeńskiego pożycia dochodziło do poronień.

Kochanki, bękarty i… tatarska księżniczka

Chociaż jeszcze na początku lat 50. XIV wieku Adelajda heska i Kazimierz występowali w dokumentach jako zgodne małżeństwo, monarcha już od kilku lat zdradzał żonę z przedstawicielkami rycerstwa lub mieszczaństwa. Długosz stwierdzał:

Niepomny bowiem uczciwości małżeńskiej prowadził rozwiązłe życie, gardząc i za nic mając swoją żonę, królową Jadwigę (sic!), inaczej Adelajdę, kobietę urodziwą i zacną i jawnie i pokątnie żył z nałożnicami, których tłumy jak jakieś siedliska sromoty porozmieszczał w Opocznie, Czchowie, Krzeczowie i wielu innych miejscowościach.