Nie tylko Ojcowie Niepodległości. Oto Matki Niepodległości, o których warto pamiętać 11 listopada

Nie tylko Ojcowie Niepodległości. Oto Matki Niepodległości, o których warto pamiętać 11 listopada

Dodano: 
Wanda Krahelska
Wanda Krahelska Źródło: Domena publiczna
Niepodległość miała nie tylko zasłużonych Ojców, ale też wybitne Matki. Chociaż ze względu na realia epoki kobiety nie stały na czele wojsk czy ruchów politycznych, ich praca dla Polski miała nie mniejsze znaczenie. Przedstawiamy sylwetki ośmiu kobiet zasługujących na tytuł Matki Niepodległości.

Aleksandra Piłsudska
Wszyscy wiemy o zasługach Józefa Piłsudskiego, warto też jednak pamiętać o działalności jego drugiej żony, Aleksandry (z domu Szczerbińskiej). Od 1904 roku należała do Polskiej Partii Socjalistycznej, angażując się wkrótce w działalność Organizacji Bojowej i pełniąc m.in. funkcję kurierki. Piłsudskiego, w partii znanego jako towarzysz „Wiktor”, poznała w 1906 roku. Rok później przygotowywała wraz z nim napad na skarbiec bankowy w Kijowie – choć akcja nie doszła do skutku, pomiędzy dwójką konspiratorów zawiązało się uczucie. Towarzyszka „Ola” brała udział w akcji pod Bezdanami, a po przeniesieniu przez Piłsudskiego działalności do Galicji przeprowadziła się do Lwowa. W czasie I wojny światowej służyła jako komendantka kurierek legionowych oraz aktywna konspiratorka w Polskiej Organizacji Wojskowej. Jej związek z Piłsudskim miał charakter nieformalny w związku z brakiem rozwodu Komendanta z pierwszą żoną. W czasie, gdy jej partner przebywał uwięziony w Magdeburgu, Aleksandra urodziła córkę Wandę (luty 1918 roku, druga córka – Jadwiga – urodziła się w lutym 1920 roku). Para pobrała się 25 października 1921 roku. Piłsudska była zaangażowana społecznie i politycznie, pełniąc w międzywojennej Polsce nieformalną funkcję „pierwszej damy”. Zasiadała m.in. w Kapitule Orderu Virtuti Militari. We wrześniu 1939 roku wraz z córkami przedostała się przez Litwę, Łotwę i Szwecję do Londynu. Zmarła w 1963 roku.

Wanda Krahelska
Jedna z najbardziej znanych członkiń Organizacji Bojowej PPS. Córka bogatego ziemianina i powstańca styczniowego, wstąpiła do partii niepodległościowych socjalistów, a po aresztowaniu i samobójczej śmierci narzeczonego zgłosiła się do oddziałów bojowych. Była zaangażowana w plan przygotowania zamachu na generała-gubernatora warszawskigo Gierogija Skałona. Uniknęła aresztowania, a 18 sierpnia 1906 roku wraz z innymi towarzyszkami rzuciła bomby w kierunku carskiego naczelnika (zamach nie powiódł się, ucierpiała tylko eskorta). Uciekła do Galicji, gdzie zawarła fikcyjne małżeństwo z Adamem Dobrodzickim, które uchroniło ją przed deportacją do Królestwa Polskiego i procesem przed rosyjskim sądem. W Galicji wycofała się z polityki, zajmując się studiami artystycznymi. W czasie I wojny światowej działała w Naczelnym Komitecie Narodowym w Galicji oraz w PPS. W II RP była zaangażowana społecznie, w czasie wojny wraz z Zofią Kossak-Szczucką tworzyła Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom „Żegota”. Zmarła w 1968 roku.

Wanda Gertz
Major Wojska Polskiego, która służbę wojskową rozpoczęła... w przebraniu mężczyzny. Harcerka i członkini Konfederacji Polskiej w 1915 roku zgłosiła się do służby w Legionach Polskich jako Kazimierz Żuchowicz. Do 1916 roku służyła w 1. Pułku Artylerii I Brygady Legionów. W czasie wojny z bolszewikami działała w Ochotniczej Legii Kobiet, gdzie zdobyła stopień podporucznika, w okresie międzywojennym działała zaś w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet. W 1939 roku zaangażowała się w pracę konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej, gdzie była komendantką Oddziału AK „Dysk” (Dywersja i Sabotaż Kobiet). Po wojnie na emigracji, zmarła w 1958 roku.

Maria Dulębianka
Ikona pierwszej fali polskiego feminizmu. Rozpoczęła karierę malarską, nie mogła jednak jako kobieta podjąć studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – ukończyła za to studia w Paryżu i Wiedniu. Zaangażowana w walkę o dostęp kobiet do edukacji wyższej. Od 1896 roku mieszkała we Lwowie, gdzie zaangażowała się w działalność środowiska emancypacyjnego. Według ustaleń biografów, pozostawała w związku z Marią Konopnicką przez dwadzieścia lat (aż do śmierci pisarki), odbywając wspólnie z nią podróże zagraniczne i mieszkając razem w dworku w Żarnowcu. W 1908 roku podjęła próbę kandydowania do Sejmu Krajowego we Lwowie, jej kandydaturę odrzucono jednak, powołując się na względy formalne. Był to impuls do zintensyfikowania walki o prawa polityczne kobiet. Przemawiała na spotkaniu polskich sufrażystek z Józefem Piłsudskim, które potwierdziło nadanie Polkom praw wyborczych. Brała udział w obronie Lwowa i badaniu sytuacji polskich jeńców w niewoli ukraińskiej. W czasie tej podróży zaraziła się tyfusem plamistym, na który zmarła 7 marca 1919 roku. Pochowana pierwotnie razem z Konopnicką, w 1927 roku spoczęła na Cmentarzu Obrońców Lwowa.

Zofia Kirkor-Kiedroniowa
Siostra Stanisława (prominentnego polityka endecji) oraz Władysława (dwukrotnego premiera i ministra skarbu Rzeczpospolitej) Grabskich. Działała w Lidze Narodowej oraz PPS-ie, przebywała na zesłaniu w Rosji. Od 1905 roku mieszkała na Śląsku Cieszyńskim, gdzie współtworzyła Macierz Szkolną i angażowała się na rzecz ludności polskiej. Od 1918 roku była członkinią Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. W II RP zaangażowała się też w działalność Narodowej Organizacji Kobiet. Zmarła w 1952 roku (na ilustracji portret Zofii Kirkor-Kiedroniowej autorstwa Olgi Boznańskiej).

Irena Kosmowska
Czołowa działaczka ludowa i spółdzielcza. Przed wybuchem I wojny światowej współtworzyła ludowy tygodnik „Zaranie”, była też jedną z najważniejszych promotorek spółdzielczości wiejskiej i działaczką Towarzystwa Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica. Działała w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictwa Niepodległościowych, POW i Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny. Od 1918 roku członkini PSL „Wyzwolenie”, wiceminister w rządzie Ignacego Daszyńskiego. Posłanka od 1919 do 1930 roku, gdy skazano ją na pół roku więzienia za wystąpienie przeciwko rządom Piłsudskiego. Aktywistka wielu organizacji społecznych. W 1942 roku aresztowana przez gestapo za udział w konspiracji ludowej, zmarła w sierpniu 1945 roku w Berlinie w wyniku ran odniesionych w czasie bombardowania (fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 1-A-569).

Zofia Sokolnicka
Przedstawicielka wielkopolskiej pracy u podstaw. Zaangażowana w działalność społeczno-oświatową wśród ludności polskiej pod zaborem niemieckim, stała na czele Towarzystwa Opieki Rodzicielskiej, współtworzyła liczne organizacje oświatowe i narodowe (m.in. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” i Związek Młodzieży Polskiej „Zet”), działała w Lidze Narodowej. W czasie I wojny światowej pełniła funkcję emisariuszki między Polakami w zaborze niemieckim a Centralną Agencją Polską w Lozannie i Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. Członkini Naczelnej Rady Ludowej i Polskiego Sejmu Dzielnicowego. Od 1919 do 1927 roku była posłanką z ramienia endecji.

Zofia Moraczewska
Żona premiera RP Jędrzeja Moraczewskiego i aktywna działaczka socjalistyczna. Członkini Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej (później Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego), aktywistka społeczna i działaczka spółdzielcza. W czasie I wojny światowej organizatorka Ligi Kobiet Galicji i Śląska, a później aktywna działaczka Ligi Kobiet Polskich. Od 1919 roku posłanka z ramienia PPSD. Po 1926 roku wraz z mężem opowiedziała się po stronie Józefa Piłsudskiego, stając na czele prosanacyjnego Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. W 1930 roku wybrana do Sejmu z ramienia BBWR. Zmarła w 1958 roku.

Autorem tego artykułu jest Tomasz Leszkowicz. Tekst Matki Niepodległości – 8 kobiet, o których warto pamiętać ukazał się w serwisie Histmag.org. Materiał został opublikowany na licencji Creative Commons

Czytaj też:
Tajemnicza miłość Władysława Jagiełły. Trzecia żona króla była trzykrotną wdową