Święty Mikołaj, jakiego kojarzymy dziś w większości ze świętami, to przyjazny, uśmiechnięty staruszek z bujną brodą i pokaźnym brzuchem. Odziany w czerwony strój, wyrusza zaprzężonymi w renifery saniami, by rozdawać dzieciom całego świata prezenty. Jakże daleko temu wizerunkowi do pierwowzoru – „oryginałem” był biskup Mikołaj z Miry, miasta, którego ruiny znajdują się obecnie na terenie Turcji. '
Święty Mikołaj przez wieki
Mikołaj miał m.in. dokonywać cudów, znany był także z pomocy osobom w potrzebie. Znane nam obecnie Mikołajki nieprzypadkowo odbywają się 6 grudnia – jest to dzień śmierci biskupa Miry, który zmarł prawdopodobnie w okolicach połowy IV w. n.e. Mikołaj jest świętym katolickim i prawosławnym.
1. Legenda o trzech córkach
Z Mikołajem z Miry wiąże się m.in. legenda o trzech córkach. Według owej opowieści sąsiad przyszłego świętego był człowiekiem bardzo majętnym, lecz jednocześnie chciwym i odnoszącym się ze wzgardą wobec religijności Mikołaja. Bóg ukarał go za to utratą bogactw, co odbiło się także na jego rodzinie – bez posagu nikt nie chciał ożenić się z jego trzema córkami, wobec czego mężczyzna rozważał nawet sprzedanie ich do domu publicznego. Mikołaj jednak postanowił pomóc: pod osłoną nocy, wrzucał przez okno sąsiada sakwy z pieniędzmi, które można było oddać jako posag. Gdy w ten sposób dwukrotnie uratował już dziewczęta przed nieciekawym losem, dawny bogacz odkrył, że to właśnie Mikołaj stoi za tajemniczą pomocą. Zawstydzony swą dawną postawą, nawrócił się i zaczął żyć pobożnie.
2. Ocalenie trzech żołnierzy
Inna legenda dotyczy ocalenia trzech żołnierzy rzymskich, niesłusznie skazanych na śmierć. Wedle tradycji to właśnie św. Mikołaj z Miry miał być tym, który powstrzymał miecz katowski i dowiódł niewinności wojskowych.
3. Zmiana wizerunku św. Mikołaja
Z biegiem lat św. Mikołaja-biskup tracił na znaczeniu na rzecz bardziej popkulturowego wizerunku. Na zdjęciu dość znana niegdyś ilustracja Merry Old Santa Claus („Wesoły, stary św. Mikołaj”) wykonana dla magazynu „Harper's Weekly” przez Thomasa Nasta.
4. Na okładce magazynu z 1905 roku
„Puck”, pierwszy i bardzo popularny magazyn satyryczny z USA także umieścił św. Mikołaja na swojej okładce. Wydanie z grudnia 1905 r.
5. Św. Mikołaj w zeppelinie
Mikołaj zawsze szedł z duchem czasu. Zrzut podarków z zeppelina uwieczniony na świątecznej kartce z 1909 r.
6. Japońska kartka świąteczna z 1914 roku
Jeśli Mikołaj mówi, że dotrze w każdy zakątek świata, to dotrze. Japońska kartka świąteczna z 1914 r., a więc jeszcze sprzed silnej amerykanizacji japońskiej kultury popularnej.
7. Św. Mikołaj mieszka w Laponii?
Część z nas pamięta, że św. Mikołaj mieszka na biegunie północnym, część uważa, że w Laponii. Za tę drugą wersję odpowiedzialny jest Markus Rautio, fiński dziennikarz, który w 1927 r. w programie radiowym dla dzieci ogłosił, że kwatera Joulupukkiego (fińskiego odpowiednika Mikołaja) znajduje się właśnie w Laponii na górze Korvatunturi (dosł. Góra-ucho). Dzięki mieszkaniu na tym wzniesieniu Mikołaj miał słyszeć o wszystkich uczynkach dzieci. Co interesujące, Joulupukki znaczy tyle co „kozioł bożonarodzeniowy”. Korvatunturi z kolei jest obecnie punktem na granicy Finlandii i Rosji. W 1940 r. po wojnie zimowej, kiedy granica ulegała zmianie trzeba było Mikołaja „ewakuować” do Rovaniemi, gdzie obecnie mieści się jego wioska – lokalna atrakcja turystyczna.
8. Kontrowersyjny Czarny Piotruś
Postać św. Mikołaja, jako osoby rozdającej najmłodszym prezenty w okresie okołoświątecznym, stopniowo ewoluowała i była przyswajana na swoją modłę przez różne kultury. Z mikołajkową tradycją istnieje obecnie pewien problem w Holandii. Tam zwyczajowo Mikołaj ( Sinterklaas ) miał swojego pomocnika, Zwarte Pieta (Czarnego Piotrusia), który nie tylko pilnował prezentów i sań, ale także karał niegrzeczne dzieci. Najczęściej wyobrażano go sobie jako postać czarnoskórą, pochodzenia afrykańskiego. Obecnie jest przedmiotem kontrowersji i zarzuca mu się powielanie stereotypów rasistowskich.
9. Krampus
Dla Austriaków towarzyszem św. Mikołaja jest Krampus – pół-kozioł, pół-demon, który podobnie jak Czarny Piotruś ma karać i straszyć dzieci, które są niegrzeczne. Tradycja występowania Krampusa funkcjonuje także w Bawarii i części północnych Włoch.
10. Mikołaj w reklamie Coca-Coli
Coca-Cola to jeden z symboli kapitalizmu – produkt, który dotarł do niemal każdego zakątka świata. Nic wiec dziwnego, że to właśnie The Coca-Cola Company znacznie przyczyniła się do rozpropagowania wizerunku św. Mikołaja w czerwonym kubraku, wykorzystując go do swoich reklam w okresie świąt. „Coraz bliżej święta...” – ten krótki utwór zna chyba każdy z nas, nawet, jeśli unika coli.
11. Kto roznosi prezenty w Grecji?
Ciekawostką jest, że w Grecji to nie św. Mikołaj przynosi dzieciom podarki 6 grudnia, lecz św. Bazyli Wielki 1 stycznia. Ta wersja tradycji rozdawania prezentów uformowała się niejako w kontrze do „zachodniego” św. Mikołaja. Na zdjęciu wizerunek św. Bazylego Wielkiego, znanego też jako Bazyli z Cezarei.
Autorem galerii Św. Mikołaj – od biskupa Miry do pana w czerwonym kubraku jest Paweł Czechowski. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Zbigniew Oleśnicki. Pierwszy kardynał i szara eminencja jagiellońskiej Polski