Z powodu wojen Rzeczypospolitej z Turcją sytuacja Tatarów na ziemiach polskich w XVII wieku była dość skomplikowana. Dochodziła do tego szlachecka nietolerancja w stosunku do muzułmanów, którym zabroniono wznosić nowe meczety i remontować stare. Czarę goryczy przepełniło nałożenie na nich podatków, z których dotychczas byli zwolnieni.
Dlatego też wielu z nich przechodziło na stronę Imperium Osmańskiego, zwłaszcza po zamieszkach z zimy 1671 r. w chorągwiach tatarskich na Ukrainie i późniejszym buncie na wiosnę 1672 r., tuż przed wielką ofensywą turecką - wszystkie oddziały tatarskie w armii koronnej znalazły się po stronie sułtana, a zdarzenie to przeszło do historii jako Bunt Lipków.
Ziemia za walkę po stronie Rzeczypospolitej
Przy królu zostali jedynie Tatarzy w służbie litewskiej, którzy też odznaczyli się w bitwie pod Chocimiem z 1673 r. Rok później Jan III Sobieski pozwolił na powrót skruszonych Lipków, którzy złożyli przysięgę na wierność Rzeczypospolitej (w 1676 r. sejm ogłosił powszechną amnestię dla muzułmanów).
Przywrócono im dawne prawa i przywileje, pozostała jednak jeszcze sprawa zaległego żołdu. Jednakże z powodu niedoborów w skarbie państwowym król zmuszony był wynagrodzić to Tatarom w dobrach ziemskich.
I tak w Grodnie 12 marca 1679 r. Jan III podpisał osobne przywileje dla każdego rotmistrza tatarskiego wraz z jego podkomendnymi na osiedlenie się we wsiach trzech ekonomii królewskich - brzeskiej, kobryńskiej i grodzieńskiej. Dotychczasowa ludność tam mieszkająca została przeniesiona w inne miejsca.
Tatarzy w Kruszynianach
Jedną z wsi, jaką wówczas nadano, były Kruszyniany na Podlasiu (wraz z pobliskimi Nietupą, Łużanami i częścią Poniatowicz), które przypadły pułkownikowi Samuelowi Mirza Krzeczowskiemu - oficerowi, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami.
Wkrótce założono tu mizar (cmentarz) i meczet. Do dzisiaj zachował się te dwa obiekty, choć obecny meczet pochodzi już z okresu późniejszego - z II połowy XVIII w. (według legendy fundował go ostatni męski potomek pułkownika Krzeczowskiego).
Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi jednak z 1699 r. i najpewniej należał do jednego z pierwszych osadników. W 1980 roku w Kruszynianiach mieszkało 33 potomków dawnych Tatarów, którzy zachowali wiarę przodków. Sama wieś do dzisiaj stanowi istotny ośrodek turystyczny na Podlasiu.
Autorem tekstu Jan III Sobieski nadał Tatarom wieś Kruszyniany jest M. G.-K. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Dopiero ostatnia żona Jagiełły urodziła mu upragnionego syna. Polski król miał wtedy... 70 lat