W 1461 roku polska królowa matka. Zofia, zwana też zdrobniale Sonką, miała prawdopodobnie 56 lat i według kryteriów średniowiecznych wolno było ją uważać za posuniętą w latach. Królowa mogła uważać się za spełnioną: jej drugi syn, Kazimierz Jagiellończyk, panował w Rzeczpospolitej od kilkunastu lat, Zofia doczekała się też licznych wnuków. Pomimo dużej aktywności, której ostatnim aktem była podróż z synem do Radomia w tymże roku, podeszły wiek dawał się jej coraz bardziej we znaki.
W drugiej połowie sierpnia zachorowała, podobno – jak podaje Jan Długosz – z powodu nadmiernego spożywania melonów. Nie zgodziła się na przyjmowanie leków: liczyła na pokonanie niemocy przez organizm, wkrótce jednak przyszedł paraliż. Po opatrzeniu sakramentami zmarła 21 września 1461 roku na zamku wawelskim. Pochowana została w ufundowanej przez siebie Kaplicy św. Trójcy przy katedrze wawelskiej.
Zofia Holszańska – czwarta żona Władysława Jagiełły
Życie nie szczędziło Sonce ani upokorzeń, ani dramatycznych wydarzeń, ani osobistych tragedii, choć początkowy okres w jej życiu mógł wyglądać jak spełnienie marzeń. Urodzona około 1405 roku córka niewiele znaczącego kniazia litewsko-ruskiego Andrzeja Holszańskiego, w 1421 roku, w wieku lat siedemnastu, została wydana za króla polskiego Władysława Jagiełłę. Była już jego czwartą żoną; wybór jej kandydatury na małżonkę starzejącego się monarchy był podyktowany dążeniem do zapewnienia ciągłości dynastii – władca z dotychczasowych małżeństw dochował się dotąd tylko jednej córki.
Do kolejnego małżeństwa namówił Jagiełłę wielki książę litewski Witold, będący w bliskich relacjach z rodem Holszańskich. Wychowana w prawosławiu Sonka musiała jeszcze przed ślubem ponownie się ochrzcić w obrządku katolickim. Pokładane w niej nadzieje spełniła, obdarzając króla kolejno trzema synami, z których przeżyło dwóch – Władysław, zwany później Warneńczykiem, (ur. 1424) oraz Kazimierz (ur. 1427).
Królowa Sonka po śmierci Jagiełły
Młoda królowa nie uniknęła jednak oskarżeń o niewierność małżeńską z rycerzem Hińczą z Rogowa, z której musiała oczyścić się przysięgą. Kolejnym ciosem była śmierć Jagiełły (1434). W sytuacji małoletniości jej syna Władysława nie dopuszczono Sonki do sprawowania regencji, a władzę przechwyciła niechętna królowej oligarchia magnacka na czele z biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim.
Próba odegrania przez królowa roli politycznej przez poparcie związanej z ruchem husyckim opozycji szlacheckiej zakończyła się klęską opozycjonistów w bitwie pod Grotnikami. Triumfująca oligarchia doprowadziła wkrótce do odsunięcia z kraju młodego króla Władysława, wplątując go w walkę o koronę węgierską. Rezultatem tej polityki była śmierć króla w bitwie z Turkami pod Warną, co dla jego matki było kolejnym ciężkim ciosem, a dla kraju oznaczało trzyletnie bezkrólewie.
Wtedy nastąpił ostatni okres wzmożonej aktywności politycznej królowej-matki, kiedy włączyła się ona aktywnie w działania idące w kierunku uznania Kazimierza Jagiellończyka za następcę tronu polskiego. Wraz z koronacją Kazimierza na króla polskiego w roku 1447 powoli dobiegała końca również jej aktywna rola w polityce. Wkrótce Zofia, coraz częściej usuwająca się do swojego zamku w Sanoku, musiała ustąpić pola synowej Elżbiecie Rakuszance.
Później królowa zajmowała się mecenatem kulturalnym. Poza wspomnianą fundacją Kaplicy św. Trójcy, do której należy dopisać i inne (w tym zapewne ufundowanie tumby nagrobnej Władysława Jagiełły), jej to właśnie inicjatywie zawdzięczamy pierwszy, choć niekompletny, przekład Pisma Świętego na język polski, dokonany około roku 1456, a zachowany po dziś dzień w postaci bogato ilustrowanego rękopisu, znanego jako Biblia królowej Zofii. Godnym zapamiętania jest również fakt, że Zofia najprawdopodobniej była osobą piśmienną, gdyż zachowały się dokumenty z jej odręcznym podpisem.
Tekst zatytułowany Zmarła Zofia Sonka Holszańskanapisał A.F. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Pierwszy syn Władysława Jagiełły został koronowany w wieku 10 lat. Zginął 10 lat później