Źródła historyczne są niezwykle skąpe w opis obrządków wielkanocnych we wczesnym średniowieczu. Obchody Wielkanocy jako uroczystości Zmartwychwstania Chrystusa rozwinęły się w Kościele katolickim już na przełomie II i III wieku, a forma obrzędów w znacznej mierze wykrystalizowała się do V wieku. W dwóch kolejnych stuleciach miały miejsce tylko niewielkie zmiany w kalendarzu obchodów i samym rytuale (wówczas pojawił się m.in. śpiew). W Kościele prawosławnym obecny ryt pochodzi właśnie z okresu wczesnego średniowiecza, a dokładniej z VII wieku.
Wielkanoc w średniowieczu
Z relacji Thietmara wiemy, że w czasie Wielkanocy 984 roku miał miejsce zjazd w Kwedlinburgu, podczas którego Henryk II Kłótnik został ogłoszony królem. Biskup merseburski pisał, że obchody miały radosny charakter, a z aktywności władców jasno wynika ich duże znaczenie polityczne. Przyjmuje się, że to w czasie Wielkanocy, a konkretnie poprzedzającej ją Wielkiej Soboty, odbywały się ceremonie przyjęcia wiary chrześcijańskiej. W ten sposób opowiedziano się choćby za datą dzienną chrztu Mieszka I, choć trzeba pamiętać, że nie ma źródeł pisanych, które mogłyby potwierdzić, powtarzaną często datę 14 kwietnia, nie wspominając o tym, że także rok chrztu pozostaje niepewny.
Niewiele wiadomo na temat tego, jakie symbole mogły towarzyszyć obchodom Wielkanocy we wczesnym średniowieczu. Współcześnie jednym z najbardziej rozpoznawalnych jest pisanka, choć jej geneza w religii chrześcijańskiej wcale nie wiąże się z Wielkanocą, a Kościół nie od razu wyraził zgodę na wykorzystywanie jajek w obchodach zmartwychwstania Chrystusa.
Pisanki. Co było pierwsze: jajko czy… Wielkanoc?
Parafrazując klasyczne pytanie, łatwo zauważyć, że zwyczaj zdobienia jajek pojawił się na długo nie tylko przed Wielkanocą, ale nawet samą religią chrześcijańską. Najstarsze pisanki znamy bowiem już z wczesnego neolitu – w Bir Kiseiba odkryto 25 fragmentów zdobionych strusich jaj. Późniejszą metrykę (połowa trzeciego tysiąclecia p.n.e.) mają pisanki odkryte w Al-Aszara na terenie dzisiejszej Syrii.