W Wielki Piątek obowiązywał ścisły post i odbywały się procesje pokutników. Ubrani w szaty z kapturem, z zasłoniętą twarzą i niewielkimi otworami na oczy i usta obchodzili wszystkie stacje, biczowali się i śpiewali pieśni o męce Chrystusa. Jeden z pokutników ogrywał rolę Jezusa. Ubrany w białą szatę do kolan, z koroną cierniową na głowie dźwigał ciężki, duży krzyż. Przy każdej stacji drogi krzyżowej klękał. Pozostali wierni, na znak męki Pańskiej, biczowali go i wołali: „Postępuj Jezu”. Symbolika Wielkiego Piątku powodowała, że staropolskie społeczeństwo obawiało się tego dnia. Zło było oswobodzone, ponieważ Jezus leżał umęczony w grobie, a dzwony kościelne milczały. Wierni nie mieli więc żadnej ochrony przez diabelskimi mocami.
W obchody Wielkiej Soboty wpisuje się obecnie tradycja święcenia pokarmów. Do koszyków wkładane są potrawy nawiązujące do ikonografii Wielkanocy lub po prostu zwyczajowo spożywane po zakończeniu okresu postu: obok figurki baranka z cukru lub masła, znajdują się w nim pisanki, szynki, kiełbasy, mazurki, chrzan czy sól. Współcześnie koszyki wielkanocne święci się w kościołach. Dawnej duchowny święcił pokarm we dworach, w bogatych domach ze świetlicami, na wiejskich placach i przy przydrożnych kapliczkach. W czasach staropolskich w sobotnią noc ponownie rozbrzmiewały dzwony kościelne, które wzywały wiernych na rezurekcję. Zgodnie z przyjętą tradycją w każdym Kościele śpiewano pieśń:
„Chrystus zmartwychwstan jest
Nam na przykład dan jest!
Iż mamy z martwych powstać
Z Panem Bogiem królować! Allejula!
(Ogrodowska B., Polskie obrzędy…)”
Uczczenie Zmartwychwstania Pańskiego przeniesiono na niedzielny poranek w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był to przejaw troski władcy o bezpieczny powrót wiernych z nabożeństwa.
Wielkanoc i Poniedziałek Wielkanocny
Niedziela Wielkanocna jest najstarszym i największym świętem chrześcijańskim, upamiętniającym Zmartwychwstanie Jezusa. Jest to święto radosne, dające nadzieję na życie wieczne po śmierci. Od czasu przyjęcia w Polsce chrześcijaństwa duchowni odprawiają uroczystą mszę świętą, wierni po powrocie z kościoła siadają przy rodzinnym stole, dzielą się poświęconym pokarmem, składają życzenia i radośnie świętują.
W Poniedziałek Wielkanocny przychodził czas zabawy w duchu „nadejścia wiosny”, zwany popularnie „śmigusem-dyngusem”. W dniu tym wszyscy oblewali się wodą, w ruch szły duże misy i wielkie wiadra. Organizowano bitwy wodne, wrzucano się do pobliskich rzek i stawów. Zgodnie ze staropolskim zwyczajem w poniedziałek wodą rządzili chłopcy i mężczyźni. To oni biegali z pełnymi wiadrami, oblewali dziewczęta i kobiety. Role odwracały się w kolejnym dniu – we wtorek to panny polewały chłopców. Przed śmigusowym zlaniem wodą można było „uratować się” poprzez wręczenie jakiegoś drobnego i symbolicznego daru.
Jak widać, nie wszystkie tradycje i zwyczaje przetrwały do czasów obecnych. Warto jednak znać historię i symbolikę świąt wielkanocnych, aby właściwie rozumieć ich znaczenie, które z biegiem czasu może stawać się coraz mniej oczywiste.
Bibliografia:
-
Bystroń Jan Stanisław, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce wiek XVI-XVIII, t. 2, Warszawa 1960.
- Grzegorczyk Magdalena, Grzegorczyk Andrzej, Tradycje Wielkanocne, Warszawa 2006.
- Kuchowicz Zbigniew, Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku, Łódź 1975.
- Łagoda Joanna, Łagoda-Marciniak Maja, Gotowiec Anna, Święta w polskim domu: praktyczny poradnik, Poznań 2006.
- Minksztym Joanna, Tajemnice obyczajów i tradycji polskich, Poznań 2008.
- Obyczaje w Polsce: od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2005.
- Ogrodowska Barbara, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2004, 2006.
- Szczypka Józef, Kalendarz Polski, Warszawa 1984.
Autorem tekstu „Jak dawniej w Polsce obchodzono Wielkanoc?” jest Anna Wójciuk. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Pisanka czy Wielkanoc: Co było pierwsze? Przedchrześcijańskie korzenie świątecznego symbolu