Anna Jagiellonka urodziła się 18 października 1523 roku jako czwarte dziecko króla Zygmunta Starego i jego żony Bony Sforzy. Dzieciństwo spędziła na Wawelu, gdzie była wychowywana zgodne z renesansową etykietą i standardami. Otrzymała staranne wykształcenie, znała języki obce, uczyła się również elementów historii i geografii.
Mimo tego rodzice wyraźnie faworyzowali najstarsze dzieci – Zygmunta Augusta i Izabelę, dążąc do zapewnienia im jak najlepszych mariaży. Młodsze królewny – Anna oraz jej siostry Zofia i Katarzyna, przez lata pozostawały na uboczu.
W chwili śmierci ojca Anna miała już 25 lat, co według ówczesnych przekonań oznaczało staropanieństwo. W wyniku konfliktu w rodzinie, odsunięta od wpływów Bona rozpoczęła wraz z córkami tułaczkę po kraju, ostatecznie osiadając na Mazowszu. W dalszym ciągu nie dbała o zapewnienie córkom odpowiedniej przyszłości, nie interesował się nimi również brat.
Ostatecznie udało się wydać za mąż siostry Anny – Zofia wyszła za księcia brunszwickiego Henryka II, a Katarzynę poślubił Jan Waza, książę Finlandii i późniejszy król Szwecji. Anna uchodziła za najmniej ładną spośród trzech królewien i nie wyróżniała się żadnymi szczególnymi cechami charakteru. Miała kilku konkurentów, jednak nie były to poważne kandydatury. Dobiegała pięćdziesiątki i powoli zaczęła już tracić nadzieję na zamążpójście.
Sytuacja zmieniła się w momencie bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta. Anna Jagiellonka, jako jedyna dziedziczka rodu, z lekceważonej i zapomnianej starej panny zmieniła się nagle w jedną z najlepszych partii w Europie. Stała się również bardzo bogata – odziedziczyła dobra ziemskie i kosztowności pozostawione przez Zygmunta.
Cieszyła się dużym szacunkiem wśród polskiej szlachty, która nadała jej tytuł Infans Regni Poloniae. Oznaczało to, że o rękę Anny zabiegali najpoważniejsi kandydaci do polskiego tronu, przedstawiciele europejskich dynastii – car Iwan IV Groźny, brat króla Francji Henryk Walezy i syn cesarza Ernest Habsburg. Anna, początkowo nieśmiała i nieposiadająca doświadczenia politycznego, z czasem zaangażowała się w rywalizację o koronę.
Udzieliła poparcia Henrykowi Walezemu, który ostatecznie został wybrany królem. Liczyła na małżeństwo z przystojnym francuskim księciem. Niestety, nowy władca nie podzielał jej uczuć i wyraźnie unikał swojej przyszłej żony.
Pół roku po objęciu rządów Henryk Walezy uciekł z Polski do Francji, by objąć tam tron po śmierci swojego starszego brata. Złośliwi twierdzili, że prawdziwą przyczyną ucieczki była konieczność małżeństwa z prawie dwa razy starszą od niego Anną, która odstraszyła młodego króla swoją brzydotą, dewocją i nieprzyjemnym charakterem.
Anna Jagiellonka jako król Polski i żona Stefana Batorego
W wieku 52 lat Anna Jagiellonka znowu została „panną na wydaniu”. Tym razem szlachta wybrała ją, na wzór Jadwigi Andegaweńskiej, na króla Polski, a jej mężem został książę siedmiogrodzki Stefan Batory. W maju 1576 roku odbył się ślub i koronacja nowej pary królewskiej w katedrze na Wawelu.
Małżeństwo, zawarte wyłącznie ze względów politycznych, nie było zbyt udane. Batory po kilku dniach pożycia odsunął od siebie żonę. Anna bezskutecznie zabiegała o przychylność i zainteresowanie małżonka, który spędzał więcej czasu na wojnach niż na dworze. Chociaż teoretycznie współrządziła, nie miała żadnego wpływu na decyzje państwowe. Zajęła się interesami – doprowadziła do renowacji pałacu w Ujazdowie i podkrakowskiej rezydencji królewskiej w Łobzowie, kontynuowała przebudowę zamku warszawskiego.
Z jej inicjatywy w Warszawie powstał pierwszy most na Wiśle. Po śmierci Stefana Batorego powinna była przejąć władzę jako formalny król Polski, jednak elity polityczne zlekceważyły to, ogłaszając bezkrólewie. Podczas elekcji w 1586 roku Anna Jagiellonka po raz ostatni odegrała ważną rolę w historii Polski, udzielając poparcia kandydaturze swojego siostrzeńca Zygmunta Wazy.
Anna przeżyła swojego męża o prawie dziesięć lat. Ostatni okres życia spędziła w Warszawie. Nie nawiązała bliskich stosunków z nowym królem, pozostawała natomiast w serdecznej przyjaźni z jego młodszą siostrą. Zmarła 9 września 1596 roku. Razem z nią do historii przeszła epoka polskiego złotego wieku.
Autorem tekstu Anna Jagiellonka: ostatnia z rodu jest Monika Kaniecka. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
QUIZ:
Potrafisz rozpoznać polskich królów? Sprawdź się w naszym quizie!Czytaj też:
Nieszczęśliwa panna młoda. Losy młodszej córki Kazimierza Wielkiego