Niezwykły biznes braci Jabłkowskich. Nowoczesne działania pomogły odnieść sukces przedwojennej firmie

Niezwykły biznes braci Jabłkowskich. Nowoczesne działania pomogły odnieść sukces przedwojennej firmie

Dodano: 
Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy
Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe / domena publiczna
We wrześniu 1913 roku podpisano akt erekcyjny pod budowę gmachu domu towarowego Bracia Jabłkowscy. Budynek, zaprojektowany przez słynnych architektów, stał się ozdobą stolicy i jednym z pierwszych domów towarowych w Polsce. Pełna sukcesów historia przedsiębiorstwa od początku spleciona była z trudną historią naszego kraju.

Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy swoją historię wywodzi od malutkiego warszawskiego sklepiku z drobną galanterią kierowanego przez Anielę Jabłkowską, córkę Józefa, seniora rodu Jabłkowskich spod Kalisza, który był znanym przedsiębiorcą i polskim pozytywistą. Sklep, który w rzeczywistości ograniczał się do komody stojącej w pokoju mieszkania i handlu drobiazgami, powstał w 1884 roku przy ul. Widok 6 i już po kilku latach został przekształcony w spółkę firmowo-komandytową pod nazwą Bracia Jabłkowscy.

Od małego sklepiku do świetnie prosperującego biznesu

Wtedy też sklep przeniósł się do lokalu przy ul. Hożej 8. Asortyment wzbogacił się zaś o tekstylia. Wciąż był to jednak malutki lokal, który na początku nie miał nawet wyjścia na ulice. Wkrótce zaczął się jednak rozwijać na tyle dobrze, że wybito odpowiednie drzwi.

Firma rozwijała się w dalszym ciągu. Kierownictwo sklepu w 1897 roku przejął Józef Jabłkowski junior. Sklep zostaje przeniesiony na ul. Bracką 20, a w sprzedaży pojawiają się materiały włókiennicze – bielizna pościelowa i bielizna osobista.

Wkrótce sklep zostaje kolejny raz przeniesiony. Tym razem zostaje jednak przy ul. Brackiej, zajmując reprezentacyjny lokal pod numerem 23, w którym było aż 8 okien wystawienniczych. Znacznie poszerzony zostaje także jego asortyment. Do sprzedaży trafia konfekcja damska, kołdry, pledy, ręczniki, obrusy i firany oraz różna galanteria.

Sprzedaż wysyłkowa

Sklep Jabłkowskich zaczął rozwijać sprzedaż wysyłkową swoich towarów. Towary od 1900 roku można było kupować nie tylko na terenie Królestwa Polskiego, Wileńszczyzny, Podola, Ukrainy, ale również na dalekich obszarach Rosji, „po krańce Syberii”. Wysyłka zamówień przekraczających 12 rubli z europejskiej części imperium była darmowa.

Sprzedaż wysyłkową trzeba było zawiesić w czasie I wojny światowej i w pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości, kiedy sam biznes zmagał się z inflacją i kryzysem gospodarczym. Wznowiono ją dopiero w 1928 roku, powracając do wysyłania klientom katalogów, w tym katalogów specjalnych takich jak „Powrót do szkoły” na jesieni czy „Gwiazdka” w zimie.

Sprzedaż wysyłkowa stała się jednym z najważniejszych fundamentów działania spółki. W 1938 roku stanowiła aż 50 proc. obrotów całego przedsiębiorstwa.

Dom towarowy Bracia Jabłkowscy

Wróćmy do czasów sprzed odzyskania niepodległości przez Polskę. Dalszy rozwój sklepu spowodował, że w 1912 roku podjęto decyzje o wzniesieniu nowego budynku. W tym celu została powołana spółka akcyjna Towarzystwo Akcyjne „Bracia Jabłkowscy”, w której 60 proc. akcji obejmują członkowie rodziny. Akt erekcyjny nowego gmachu podpisano 4 września 1913 roku.

„Tym, którzy pismo niniejsze kiedyś oglądać będą, wiadomym czynimy, że do dnia dzisiejszego budowa pięciopiętrowego gmachu z żelazobetonu i cegły znacznie posuniętą została, tak że szkielet żelazobetonowy częściowo na drugim piętrze już jest wykonany. Staraniem wznoszących tę budowę jest, aby gmach ten pod względem zewnętrznej okazałości na długie lata był ozdobą Warszawy, a we wszystkich swoich wewnętrznych urządzeniach odpowiadał ostatnim wymaganiom handlu, co pozwoli na znaczne rozszerzenie interesu ku wygodzie i bezpieczeństwu tak kupującej publiczności, jak i pracowników firmy” – można było przeczytać w dokumencie [cyt. za książką „Firma. Bracia Jabłkowscy 1883–2021”].

Nowy budynek wzniesiony został w sąsiedztwie starego, pod adresem Bracka 25. Wcześniej w tym miejscu znajdowała się popadająca w ruinę jednopiętrowa kamieniczka. Pięciopiętrowy dom towarowy zaprojektowali znani architekci Karol Jankowski i Franciszek Lilpop, inspirując się podobnymi obiektami we Francji, Anglii i Niemczech.

Utrudnieniem była budowa domu na nietypowej, trójkątnej działce. Został on wybudowany w stylu modernistycznym z elementami neoklasycyzmu. Dekoracyjne witraże, przedstawiające wytworne mieszkanki miasta z różnych epok, wykonał Edmund Bartłomiejczyk. W środku umieszczono pierwszą w Warszawie szklaną windę, a łącznie z windami towarowymi było ich cztery. Dziś budynek jest jednym z cenniejszych warszawskich zabytków.

Nowoczesne metody działania

Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy rozpoczął działalność 7 listopada 1914. Do 1939 roku był jedynym tego typu obiektem w Warszawie oraz największym domem towarowym w Polsce. Jednak pierwsze lata funkcjonowania biznesu w odrodzonej Rzeczpospolitej nie były proste. Sprzedaż wysyłkową trzeba było porzucić ze względu na nowe granice, odcinające dotychczasowych klientów z imperium rosyjskiego. Podobny problem dotyczył dostawców. Dodatkowo w pierwszych latach II RP inflacja była ogromna, a społeczeństwa w kryzysie często nie było stać na sprzedawane u Jabłkowskich towary.

Jednak w 1926 roku Feliks Jabłkowski, syn Józefa juniora, tchnął w biznes nowe życie. W sklepie stosowano najnowocześniejsze metody sprzedaż. Oprócz przywrócenia sprzedaży wysyłkowej były to także obniżki cen, wyprzedaże posezonowe, czy działalność reklamowa na szeroką skalę. Nowy dyrektor rozumiał, że dom towarowy musi stać się miejscem, gdzie przychodzi się nie tylko zrobić zakupy, ale i spędzić czas.

Pod budynkiem wybudowano rozległe podziemia. Łącznie na siedmiu kondygnacjach umieszczono działy sprzedaży, administrację, składy towarów i pomieszczenia usługowe. Na trzecim piętrze umieszczono kawiarnię, a na dachu sklepu umieszczono Bar pod Słońcem i teatrzyk dla dzieci, które stały się dodatkową atrakcją przyciągającą klientów.

W sklepie można było znaleźć większość towarów potrzebnych w codziennym życiu. Od ubrań, w tym bielizny, futer i sukni, przez materiały i pasmanterię, po porcelanę. W domu towarowym Jabłkowskich można było też dostać meble, towary podróżnicze, czy oświetlenie.

W kolejnych latach planowano dalszą rozbudowę. W tym celu przedsiębiorcy wykupili niedalekie działki przy ulicy Chmielnej. Jednak planom rozwoju stanęła na przeszkodzie II wojna światowa.

II wojna światowa

W przeddzień wybuchu II wojny światowej w firmie Jabłkowskich zatrudnionych było około 650 pracowników. W pierwsze dni września 1939 roku sklep funkcjonował normalnie. Decyzję o zamknięciu podjęto 25 września, na kilka dni przed kapitulacją stolicy.

Gdy wojska niemieckie zajęły miasto, sklep znów został otwarty i w miarę normalnie działał do stycznia 1940 roku, kiedy to władze okupacyjne podjęły decyzje o zamknięciu magazynu oraz sklepów włókienniczych i konfekcyjnych.

W lutym 1940 roku sprzedaż artykułów konfekcyjnych wraca, ale w formie reglamentowanej, na kartki. Właściciele decydują się na otwarcie w takich warunkach działu nasion, warzyw i narzędzi rolniczych w podziemiach, a na parterze działu księgarskiego. Personel został ograniczony do 200 osób.

Jabłkowscy bronili się przed przekształceniem ich sklepu w lokal tylko dla Niemców. W trakcie Powstania Warszawskiego, na mocy porozumienia z powstańczym dowództwem, w Domu Towarowym wydawane są towary potrzebne powstańcom: odzież, obuwie, bielizna. W samym budynku przy Brackiej 25 powstańcy produkują także amunicję, a w podwórzu rusza powstańcza kuchnia. Zaopatrzenie zapewniają właściciele sklepu.

Po wojnie

Mimo walk i ostrzałów budynek przetrwał wojnę, jednak został uszkodzony i wypalony w środku przez pożary. Firma wznowiła działalność w maju 1945 roku z kilkunastoosobową załogą. Po wojnie sklep uczestniczył także w rozdawaniu darów pomocy międzynarodowej z UNRRA.

W kolejnych latach stopniowo działalność się odradza i w 1950 roku w Domu Towarowym pracuje już 220 osób, handlując na dwóch dolnych kondygnacjach. Udaje się osiągnąć ponad połowę przedwojennego obrotu.

Niestety, wtedy na drodze ponownego rozwoju biznesu stają komuniści. 15 maja 1950 roku władze zabraniają Feliksowi Jabłkowskiemu wejścia na teren firmy, informując go, że przestaje być dyrektorem. Jabłkowski trafia do więzienia na ul. Rakowieckiej, a rodzina zostaje pozbawiona majątku na rzecz państwa.

Sama firma zostaje obciążona ogromnym podatkiem od rzekomego „wzbogacenia wojennego”, po czym w 1951 roku Sąd Okręgowy w Warszawie ogłasza upadłość przedsiębiorstwa Bracia Jabłkowscy S.A. W 1952 roku, grunty Jabłkowskich, niezgodnie z prawem, przechodzą na własność skarbu państwa. Ostatecznie w 1965 roku spółka Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy zostaje wykreślona z rejestru handlowego.

W samym budynku przy ul. Brackiej 25 w listopadzie 1951 roku otwarto Centralny Dom Dziecka (dom towarowy z artykułami dla dzieci). W 1972 Centralny Dom Dziecka został przeniesiony do nowo wybudowanego budynku przy ul. Kruczej 50, w Domu Towarowym Bracia Jabłkowscy działał do 1976 roku Dom Obuwia. Później opustoszał i zaczął popadać w ruinę.

„Bracia Jabłkowscy przewracają się w grobie. W centrum Śródmieścia stoi budynek-trup, dom-straszak, zawalidroga. Nawet parterowe witryny zaniedbane, kurzem i pustką świadczą o śmierci tego obiektu” – pisał Kurier Polski w 1980 roku.

W końcu w 1992 roku Centralny Związek Rzemiosła otworzył tu dom handlowy Arka, a w 2003 budynek zaczął użytkować Traffic Club.

Odrodzenie

Jednocześnie, po upadku komunizmu, spadkobiercy dawnej spółki Jan i Tomasz Jabłkowscy, podejmują działania zmierzające do odzyskania majątku. W 1996 roku warszawski Sąd wznawia postępowanie upadłościowe, uchyla postanowienie z 1963 r. o stwierdzeniu ukończenia postępowania upadłościowego i wykreśleniu Spółki z rejestru handlowego i umarza postępowanie w tej sprawie. W ten sposób firma wraca do rejestru handlowego pod tym samym numerem, co przed 1950 r.

Po wielu latach prawnych batalii, spadkobiercom udaje się najpierw odzyskać prawo do działek przy ul. Chmielnej, gdzie zostaje wybudowany Nowy Dom Jabłkowskich, a następnie w 2013 roku sam Dom Towarowy przy ul. Brackiej 25.


Bibliografia:

  • „Firma. Bracia Jabłkowscy 1883–2021”
  • Cezary Łazarewicz, „Sześć pięter luksusu”


Nauka to polska specjalność
Rok Ignacego Łukasiewicza

Przeczytaj inne artykuły poświęcone polskiej nauce