Powstanie w getcie warszawskim wybuchło o świcie 19 kwietnia 1943 r., gdy Niemcy przystąpili do jego likwidacji. Okupanci zakładali, że akcja likwidacji getta potrwa kilka dni, napotkali jednak na zaciekłą obronę. Walki trwały kilka tygodni.
Złota i srebrna moneta kolekcjonerska
Na rewersie złotej monety przedstawione zostały wizerunki cywilów w trakcie powstania w getcie warszawskim na tle ceglanego muru z wyłomem w kształcie gwiazdy Dawida oddzielającego teren getta od tzw. strony aryjskiej.
Na rewersie srebrnej monety, na tle fragmentu gwiazdy Dawida, widnieje sylwetka żydowskiego chłopca z podniesionymi rękami. Wizerunki postaci zostały zaprojektowane na podstawie zdjęć wykonanych przez Niemców w czasie likwidacji getta.
Na awersach obu monet przedstawiono zarys granic getta warszawskiego, największego z gett utworzonych przez III Rzeszę w okupowanej Europie.
Historia getta
Getto warszawskie zostało zamknięte i odizolowane od reszty miasta 16 listopada 1940 r. W kulminacyjnym momencie – wiosną 1941 r., na obszarze ok. 307 ha stłoczono ok. 460 tys. Żydów. Ponad 90 tys. z nich zmarło w wyniku ciasnoty, głodu i chorób.
– Latem 1942 r. Niemcy przeprowadzili tzw. Wielką Akcję i deportowali z getta do obozu zagłady w Treblince ok. 260 tys. Żydów, wielu zginęło na terenie getta – przypomina dr Martyna Grądzka-Rejak, historyczka i judaistka z Muzeum Getta Warszawskiego w folderze poświęconym emisji monet.
Po tych wydarzeniach w dzielnicy zostało ok. 50 tys. osób, a jej teren zmniejszono. W lipcu 1942 r. powstała Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) pod dowództwem Mordechaja Anielewicza. Drugą grupą zbrojną działającą na terenie getta był Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW) z Pawłem Frenklem na czele.
Historia powstania
W styczniu 1943 r. na wieść o kolejnych deportacjach członkowie organizacji zbrojnych stawili opór. Niemcy wstrzymali transporty. – Członkowie ŻOB i ŻZW, ośmieleni tym efektem, w kolejnych tygodniach przygotowywali się do walki: organizowali broń i tworzyli kryjówki oraz bunkry – wyjaśnia dr Martyna Grądzka-Rejak.
Powstanie rozpoczęło się 19 kwietnia 1943 r. Był to największy akt zbrojnego oporu ludności żydowskiej podczas II wojny światowej i jednocześnie pierwsze powstanie miejskie w okupowanej Europie. Walki trwały kilka tygodni, a największa z nich toczyła się od 19 do 22 kwietnia 1943 r. na nieistniejącym dziś placu Muranowskim. Dr Martyna Grądzka-Rejak wspomina, że symbolem oporu stały się dwie flagi: biało-czerwona i biało-niebieska, które powstańcom udało się wywiesić na dachu kamienicy przy ul. Muranowskiej 7/9.
- Okupanci przeczesywali kamienicę po kamienicy. Zostawiali za sobą zwłoki cywilów i zgliszcza podpalonych budynków. 8 maja odkryli bunkier przy ul. Miłej 18, w którym znajdował się sztab ŻOB z Mordechajem Anielewiczem. Wiele ukrywających się tam osób, aby nie trafić do niewoli, popełniło samobójstwo, inni zginęli – opisuje historię likwidacji getta.
Niemcy uznali, że powstanie zakończyło się 16 maja 1943 r., kiedy to wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Jednak do zbrojnych starć dochodziło jeszcze w następnych dniach. Większość zabudowy getta spalono, a teren zrównano z ziemią.
Banknoty i monety kolekcjonerskie emitowane przez NBP
Narodowy Bank Polski poprzez emisję banknotów i monet kolekcjonerskich przypomina ważne wydarzenia historyczne, upamiętnia bohaterów oraz wybitne postaci. Monety kolekcjonerskie są wykonywane ze złota i srebra, mogą być dodatkowo uatrakcyjnione poprzez dodanie elementów ozdobnych, np. z bursztynu, szkła, krzemienia pasiastego czy ceramiki lub też poprzez zastosowanie technik dodatkowych – nadruku w technice tampondruku, druku UV, selektywnego złocenia czy matowienia laserowego.
Narodowy Bank Polski zaprasza kolekcjonerów i numizmatyków, zainteresowanych zakupem wartości kolekcjonerskich, do szesnastu Oddziałów Okręgowych NBP zlokalizowanych w miastach wojewódzkich oraz do sklepu internetowego NBP: kolekcjoner.nbp.pl.
Plany emisyjne NBP
W kolejnych miesiącach numizmatycy i kolekcjonerzy będą mogli wzbogacić swoje zbiory monetami kolekcjonerskimi z nowych serii. W maju emisją srebrnej monety kolekcjonerskiej „Polska rodzina” zainaugurowana zostanie nowa seria „W Polskę wierzę”. W czerwcu natomiast złota moneta w kształcie prostokąta o nominale 10 zł rozpocznie serię „Polskie banknoty obiegowe”, odwzorowującą stylizowane wizerunki banknotów będących obecnie w obiegu.
Szczegółowe informacje o zaplanowanych emisjach monet i banknotów kolekcjonerskich na 2023 rok, datach i nominałach znajdują się są na stronie Narodowego Banku Polskiego w Planie emisji wartości kolekcjonerskich i monet okolicznościowych na 2023 r.
Szczegółowe informacje o nowych monetach kolekcjonerskich
Złota moneta kolekcjonerska „80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim”
- nominał: 200 zł
- metal: Au 900/1000
- stempel: lustrzany
- średnica: 27,00 mm
- masa: 15,50 g
- brzeg (bok): gładki
- nakład: do 1200 szt.
Srebrna moneta kolekcjonerska „80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim”
- nominał: 10 zł
- metal: Ag 925/1000
- stempel: lustrzany
- średnica: 32,00 mm
- masa: 14,14 g
- brzeg (bok): gładki
- nakład: do 10 000 szt.
Projektant: Sebastian Mikołajczak
Emitent: NBP
Na zlecenie NBP monety wyprodukowała Mennica Polska S.A.