W roku 1795 trzy ówczesne mocarstwa: Rosja, Prusy i Austria dokonały trzeciego i ostatecznego rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów, całkowicie wymazując z mapy Europy ten ogromny kraj, powstały z połączenia ziem Korony Polskiej oraz ogromnych połaci Wielkiego Księstwa Litewskiego na wschodzie. Państwo to, w którym obowiązywał ustrój demokracji szlacheckiej, obejmowało tereny dzisiejszej Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Po rozejmie w Dywilinie, w latach 1619-1622 osiągnęło największy obszar terytorialny, sięgający 990 tysięcy kilometrów kwadratowych.
Za sprawą rozbiorów ziemie I Rzeczpospolitej na całe 123 lata trafiły w niewolę trzech państw zaborczych, które narzuciły Polakom własne prawo. Narodowe zrywy powstańcze: listopadowe i styczniowe zakończyły się niepowodzeniem. Wyzwolenie przyniosło dopiero zakończenie I wojny światowej, podczas której starli się ze sobą okupanci: Rosja po stronie Ententy walczyła z Niemcami i Austro-Węgrami, tworzącymi blok Państw Centralnych.
Józef Piłsudski i Roman Dmowski. Walka o niepodległość
Polacy, wcielani do armii zaborców, byli zmuszeni do walki po wszystkich stronach konfliktu. Józef Piłsudski, związany z lewicową Polską Partią Socjalistyczną, postanowił w dobie międzynarodowego konfliktu stanąć po stronie Austro-Węgier, tworząc za zgodą monarchii habsburskiej Legiony Polskie.
Liczył on, że stając po stronie jednego z okupantów uda się stworzyć polskie oddziały, które miały stanowić zalążek armii, dążącej do wyzwolenia całego kraju. Legiony były podporządkowane polowemu wywiadowi austriackiemu. W trakcie działań wojennych przeciwko Rosji wkroczyły one kilkukrotnie do zaboru rosyjskiego, nawołując polską ludność do przyłączania się do wojska Piłsudskiego. W 1915 roku przyszły Naczelnik Państwa wkroczył do Warszawy, wspólnie z wojskami niemieckimi.
Austro-Węgry nie chciały jednak uznać Legionów za zalążek wojska polskiego walczącego o niepodległość. To skłoniło Piłsudskiego do rezygnacji z funkcji dowódcy w 1916 roku. Wraz z nim do dymisji podała się znaczna część kadry oficerskiej oddziałów. Wielu żołnierzy zrezygnowało też ze służby. Austria i Niemcy, chcąc mieć do dyspozycji polskie oddziały, wydały tzw. Akt 5 listopada w 1916 roku. Zapowiadał on utworzenie niesprecyzowanego w swych granicach „Królestwa Polskiego”, powiązanego sojuszem z Państwami Centralnymi. Nowy twór miał być „samodzielny”, o niepodległości nie było mowy. Powołano Tymczasową Radę Stanu w Warszawie, do której jako referent Komisji Wojskowej wszedł Józef Piłsudski.
W odpowiedzi Rosja, pod naciskiem sprzymierzonej z nią Francji i Wielkiej Brytanii również obiecała Polakom stworzenie własnego państwa, sprzymierzonego z caratem, które będzie miało prawo do samodzielnego decydowania o swojej polityce. Mglistymi wizjami odrodzenia kraju wszyscy zaborcy chcieli zachęcić polską ludność do walki po ich stronie. Zarówno Piłsudski jak i Dmowski uważali, że w obecnej sytuacji tylko podjęcie współpracy z jednym z zaborców może dać Polakom nadzieje na ustanowienie w przyszłości zalążku niepodległego państwa.
Roman Dmowski, stojący na czele prawicowej Narodowej Demokracji i redaktor "Gazety Polskiej", postanowił działać w ramach carskiej Rosji w staraniach o odrodzenie państwa polskiego. Był on polskim reprezentantem w Dumie Państwowej, powołanej przez cara Mikołaja II. Wierzył on, że największym zagrożeniem dla Polaków jest germanizacja, podczas gdy Piłsudski dziejowego wroga Rzeczypospolitej widział w Rosji.
Od wybuchu I wojny światowej Dmowski aktywnie popierał państwo carów w walce z Niemcami i Austro-Węgrami. Gdy Piłsudski wkroczył do Warszawy w 1915 roku, Dmowski udał się do Petersburga, gdzie stanął na czele komisji polsko-rosyjskiej, która w późniejszym czasie zaczęła opracowywać zasady ustrojowe dla przyszłego, samodzielnego państwa polskiego. Plan powołania do życia niepodległej Polski przedstawił on nawet rosyjskiemu ambasadorowi w Paryżu, ale został on negatywnie przyjęty.
Po przejęciu władzy w Rosji przez komunistów Dmowski zerwał z nią kontakty. Działając w Lozannie stanął na czele Polskiego Komitetu Narodowego, uznanego na arenie międzynarodowej za oficjalne przedstawicielstwo narodu polskiego. Z inicjatywy Dmowskiego powołano we Francji 100-tysięczną Błękitną Armię generała Józefa Hallera, która później została przetransportowana do Polski, zasilając siły zbrojne. Dmowski w 1919 roku, wraz z Ignacym Paderewskim, podpisał Traktat Wersalski, oficjalnie przywracający Polskę na mapę Europy.