Zaledwie kilkudziesięciu powstańcom udało się uciec z getta. Część z nich zginęła później w wyniku walk z Niemcami, lub na skutek denuncjacji. Nieliczni powstańcy, którzy zostali lub powrócili do Warszawy, wzięli potem udział w powstaniu warszawskim. Wśród nich był Marek Edelman. Z Żydowskiego Związku Wojskowego nie przeżył prawie nikt, dlatego też, i ze względu na politykę PRL, pamięć o organizacji na długi czas zaginęła.
W kolejnych miesiącach Niemcy systematycznie przeszukiwali i burzyli domy na terenie getta. Historycy szacują, że po powstaniu 7 tys. Żydów (wśród nich byli prawdopodobnie młodzi powstańcy) zostało wywiezionych do obozu śmierci w Treblince, a 36 tys. zostało deportowanych do obozów pracy na Lubelszczyźnie. Lubelskie obozy zostały zlikwidowane na początku listopada 1943 roku w ramach akcji „Erntefest”, czyli „Dożynki”, a wszyscy osadzeni w nich Żydzi zostali zamordowani.
Żonkile i pamięć o powstaniu w getcie
Od kilku lat symbolem pamięci o powstaniu w getcie są przypinane do ubrań papierowe żonkile. Akcje zainicjowało Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Żonkil kojarzy się z żydowską gwiazdą Dawida, ale ma symbolizować przede wszystkim pamięć o walce powstańców. To właśnie te kwiaty co roku w rocznice powstania miał składać Marek Edelman pod pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie.
Ważnym źródłem wiedzy o powstaniu są spisane przez Hannę Krall w książce „Zdążyć przed Panem Bogiem” wspomnienia Marka Edelmana. Powstanie w getcie opisuje również książka „Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego, której bohaterem i rozmówcą jest Jürgen Stroop z SS.
O powstaniu w getcie przypominają pomniki i tablice pamiątkowe znajdujące się w Warszawie, w tym Pomnik Bohaterów Getta na warszawskim Muranowie, czy kopiec Anielewicza na ulicy Miłej, w miejscu gdzie samobójczą śmiercią zginęli powstańcy z Żydowskiej Organizacji Bojowej wraz ze swoim dowódcą.
O zachowanie pamięci o powstaniu dbają tez różne instytucje w kraju i na świecie. W Izraelu znajduje się Muzeum Bojowników Getta. W 2018 roku premier Mateusz Morawiecki powołał Muzeum Getta Warszawskiego. Otwarcie placówki zaplanowano na 2023 rok, w 80. rocznicę powstania. O pamięć o powstaniu w getcie dba również Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Bibliografia:
-
Powstanie w getcie warszawskim. Informacje historyczne, polin.pl
-
Pokazali, że potrafią walczyć – artykuł dr. Marcina Urynowicza o powstaniu w getcie warszawskim, ipn.gov.pl
-
Wybuch powstania w getcie warszawskim, muzhp.pl
-
Hasło: „powstanie w getcie warszawskim”, jhi.pl
- Hasło: „powstanie w getcie warszawskim”, wikipedia.org
Czytaj też:
Dawne epidemie miały ogromy wpływ na dzieje świata. Nie omijały także terytorium Polski