Kałuże krwi nie wysychały w upalnym, lipcowym słońcu. 25 lat od masakry w Srebrenicy

Srebrenica okazała się niemożliwa do obrony, Bośniacy zaczęli więc uciekać do Potočari, gdzie mieściła się baza batalionu holenderskiego. Do 11 lipca na jej terenie znalazło się 20-25 tysięcy ludzi. 12 lipca Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała rezolucję 1004, w której zażądała opuszczenia terytorium strefy bezpieczeństwa Srebrenica przez jednostki serbskie, wezwała do poszanowania bezpieczeństwa personelu UNPROFOR i wyraziła głębokie zaniepokojenie losem cywilnej ludności bośniackiej… która w tym czasie była już mordowana.

Zagłada

Serbscy żołnierze podpalali domy i stogi w Srebrenicy i wyciągali Bośniaków z Potočari przy braku reakcji Holendrów. Rozdzielano kobiety i mężczyzn, grupując ich w oczekiwaniu na nadchodzące wydarzenia. Dochodziło do częstych przypadków gwałtów, również wielokrotnych, zaś mordy, choć bestialskie, były tego dnia jeszcze jednostkowymi wydarzeniami, nie zaś planową eksterminacją. Ta zaczęła się dopiero 13 lipca i trwała trzy dni. W jej trakcie ludzie byli mordowani na najokrutniejsze sposoby. Bośniaków głównie rozstrzeliwano, ale zdarzały się przypadki podrzynania gardeł a nawet wypruwania wnętrzności. W ten ostatni sposób mordowano głównie dzieci. Stłaczano ludzi w magazynach a następni wysadzano je, podpalano lub wrzucano do środka granaty. Zamordowanych chowano w masowych grobach przygotowywanych przy pomocy ciężkiego sprzętu budowlanego, choć zdarzały się przypadki, gdy oprawcy mieli więcej czasu i kazali swym ofiarom kopać własne groby. Czasami porzucano zwłoki bez żadnego pochówku. Według relacji świadków, na terenach wokół Srebrenicy stały rozległe kałuże krwi, które nie zdążały wyschnąć w upalnym, lipcowym słońcu. Nawiasem mówiąc, należy zaznaczyć, że w samym miasteczku zginęło stosunkowo niewiele osób: większość cywilów uciekła z niego podczas serbskiego szturmu. Egzekucji dokonywano głównie w okolicznych wsiach.

Nie tylko wokół miasteczka trwałą eksterminacja Bośniaków. Serbowie wyłapywali także uciekinierów, którym udało się wydostać z piekła Srebrenicy i rozstrzeliwali ich. Przerażający los spotkał kolumnę uciekinierów na wzgórzu Kamenica: użyto przeciwko nim gazów bojowych (nie ma pewności co do rodzaju substancji) i według relacji w kolumnie doszło do przypadków obłędu – Bośniacy zaczęli atakować się nawzajem.

Kaci i ofiary

Do dziś nieznana jest dokładna liczba ofiar masakry w Srebrenicy. Podawana liczba 8372 zabitych jest raczej symboliczna, tyle ciał bowiem udało się odnaleźć. Nie wiadomo również, ile dokładnie osób znajdowało się w strefie bezpieczeństwa przed atakiem armii serbskiej, bowiem w wojennym chaosie ruchy ludności były niemożliwe do kontrolowania i nikt nie prowadził ewidencji szukających w ośrodku schronienia.

Odpowiedzialnością za zbrodnię obarczeni zostali, między innymi, Radislav Krstić, szef sztabu korpusu Drina, Vidoje Blagojević, dowódca brygady Bratunac, biorącej udział w ludobójstwie, Ratko Mladić, szef sztabu Armii Republiki Serbskiej, Radovan Karadžić, prezydent Republiki Serbskiej oraz wielu oficerów niższych szczebli. Większość z nich została ukarana. Kontyngent holenderski, choć krytykowany szeroko, nie został pociągnięty do odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązków. Podpułkownik Karremans niedługo po powrocie do Holandii otrzymał awans.

Za co Serbowie tak nienawidzili Bośniaków? Między innymi za to, że w okresie istnienia Imperium Osmańskiego muzułmańscy Bośniacy piastowali wyższe od chrześcijańskich Serbów stanowiska i traktowali ich jak swych poddanych, nierzadko będąc wobec nich równie okrutni, jak Turcy. Nieco wyświechtany frazes „zamknięty krąg nienawiści” nigdzie chyba nie jest taka prawdziwa, jak na Bałkanach, gdzie gdzie nikt nie pozwala puścić płazem swojej krzywdy.

Czy wreszcie masakry można było uniknąć? Być może, gdyby ONZ podjęło bardziej racjonalne działania, niż wyrażanie zaniepokojenia, gdyby siłom rozjemczym rozszerzono mandat działania, gdyby wreszcie ppłk Karremans dowodził liczniejszymi, lepiej uzbrojonymi i zaopatrzonymi siłami i nie wiązały go rozliczne obostrzenia dotyczące zasad działania, Srebrenicę udało by się uratować. Czy jednak wiele by to zmieniło? Wydarzenia, które zaczęły się 12 lipca, były tylko częścią mających miejsce w całej byłej Jugosławii czystek na tle narodowościowym. Nawet gdyby ocalić te osiem tysięcy, nie uratowałoby to życia tysiącom innych pomordowanych w tej jednej z najokrutniejszych wojen w historii.

Autorem tekstu jest Przemysław Mrówka. Artykuł Masakra w Srebrenicy – zaniechania i okrucieństwo ukazał się w serwisie Histmag.org w 2015 roku. Był aktualizowany w 2019 roku. Materiał został opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska.