Władysław Łokietek pod koniec XIII wieku brał udział w licznych walkach o władzę nad poszczególnymi księstwami rozbitego na dzielnice państwa, a następnie o dziedzictwo po zamordowanym w 1296 roku królu Polski Przemyśle II.
Na skutek politycznej rozgrywki piastowski książę został wygnany i w 1299 roku musiał uciekać z kraju przed wojskami króla Czech Wacława II, który w 1300 roku został koronowany na króla Polski.
Władysław Łokietek na wygnaniu
Tego, co Łokietek robił po 1300 roku, nie da się ustalić na podstawie dostępnych źródeł. Według tradycji piastowski książę miał wyruszyć w podróż do Rzymu i tam szukać poparcia przeciw czeskiej władzy u papieża Bonifacego VIII.
Na pewno wygnany władca w swej tułaczce trafił na Węgry. Tam zdobył poparcie węgierskiego możnowładcy Amadeja Aby. Wsparcie, które Łokietek uzyskał od możnych węgierskich, pozwoliło na zorganizowanie zbrojnej wyprawy do Małopolski.
Triumfalny powrót do kraju
Książę ruszył z powrotem do kraju w 1304 roku. Posuwając się wzdłuż Popradu i Dunajca zajmował kolejne grody, w tym Sandomierz i Wiślicę. Ich opanowanie pozwoliło mu na objęcie władzy w całej ziemi sandomierskiej, stanowiącej istotna część Małopolski.
Powrót księcia wywołał entuzjazm wśród dużej części polskiego rycerstwa niezadowolonego z czeskich rządów. Łokietek potrafił budować swoje poparcie. W swojej propagandzie przedstawiał się jako „prawdziwy dziedzic” dynastii Piastów, występujący przeciwko „obcym”. Na prostych hasłach i osobistej charyzmie budował szerokie poparcie wśród szeregowego rycerstwa.
Księcia popierali też kolejni możni, a kolejne grody w całym kraju obalały czeskie załogi. Powstania wybuchały w ziemi łęczyckiej i sieradzkiej, a na Kujawach brzeskich zwolennikom Łokietka udało się opanować całą dzielnicę z wyjątkiem zamku w Brześciu i Radziejowa. Mógł też liczyć na wsparcie Bolesława mazowieckiego.
21 czerwca 1305 r. roku zmarł Wacław II, pozostawiając władzę synowi Wacławowi III, który musiał radzić sobie z licznymi wrogami.
Zdobycie Wawelu przez Łokietka
15 maja 1306 roku Łokietek zbrojnie zajął Wawel. To jednak nie oznaczało jeszcze objęcia władzy w mieście. Tę książę musiał okupić obszernymi przywilejami dla miasta i urzędującego w nim biskupa krakowskiego Jana Muskaty, dotychczasowego zwolennika rządów czeskich oraz obietnicami nadań ziemskich.
W międzyczasie Wacław III, w celu ocalenia panowania czeskiej dynastii w Polsce wyruszył na wojenną wyprawę. W jej trakcie 4 sierpnia 1306 roku został skrytobójczo zamordowany w Ołomuńcu przez najemnego niemieckiego żołnierza. Nie wiadomo, na czyje polecenie działał najemnik, gdyż został błyskawicznie zamordowany, ale podejrzenia padają przede wszystkim na skłóconych z władcą panów czeskich.
Łokietek obejmuje władzę w Krakowie
Gdy do Krakowa dotarła informacja o śmierci Wacława III, odbył się wiec rycerstwa, który ofiarował władzę Łokietkowi. Piastowski książę uroczyście wjechał do stolicy Małopolski 1 września 1306 r. Uroczystość była połączona z nadaniem przywilejów dla miasta i biskupa Jana Muskaty.
Kraków został na 12 lat zwolnione od wszelkich świadczeń na rzecz władzy publicznej, otrzymał daleko idące uprawnienia w zakresie sądownictwa oraz prawo składu. Łokietek zapewnił też, że nie połączy go murami z zamkiem na Wawelu, co podkreślało jego samodzielność.
Objęcie władzy w Krakowie otworzyło władcy długą drogę do jednoczenia piastowskich ziem, która trwała kolejne kilkanaście lat. Po drodze wydarzył się również bunt krakowskich mieszczan pod wodzą wójta Alberta, który Łokietek stłumił po kilku miesiącach. Przyjmuje się, że w tym momencie władca ostatecznie zdecydował o oparciu swoich rządów na rycerstwie (a później szlachcie), na kolejne dziesiątki lat osłabiając stan mieszczański.
Ostatecznie w 1320 roku Władysław Łokietek dopiął swego celu i został na Wawelu koronowany na króla Polski. W ten sposób Królestwo Polskie, chociaż bez Pomorza, Mazowsza, czy Śląska, zostało zjednoczone pod jednym berłem i powróciło na stałe jako ważny gracz europejskiej polityki.
Czytaj też:
Kazimierz Wielki został koronowany wraz z pierwszą żoną na Wawelu