Liga Narodów, utworzona po pierwszej wojnie światowej przez zwycięskie państwa ententy na podstawie traktatu wersalskiego, miała za zadanie utrzymanie pokoju w Europie wobec zupełnie nowej sytuacji politycznej rejonu. II Rzeczpospolita, jako jeden z sygnatariuszy traktatu, musiała wszystkie swe spory terytorialne rozstrzygać na forum Ligi - zagadnienie granicy polsko-niemieckiej było jednym z najważniejszych punktów obrad paryskiej konferencji pokojowej.
Jednym ze sposobów rozstrzygania sporów o tereny niejednolite etnicznie, których dotyczyły uzasadnionych historycznie roszczenia obu stron, było przeprowadzenie plebiscytu. W ten właśnie sposób zdecydowano się rozstrzygnąć kwestię przynależności rejonu Warmii i Mazur - przed rozbiorami podzielonych między Prusy Książęce i należące do Korony Prusy Królewskie.
Plebiscyt na Warmii i Mazurach
Plebiscyt pod patronatem Ligi Narodów odbył się 11 lipca 1920 roku. Był to moment dla Rzeczypospolitej wyjątkowo niefortunny. Trwająca właśnie ofensywa bolszewicka stawiała pod znakiem zapytania dalsze istnienie niepodległej Polski. Propaganda niemiecka wykorzystała to, określając Polskę mianem „państwa sezonowego”.
Mimo obserwacji plebiscytu przez komisje alianckie w Olsztynie i Kwidzynie (w których to gremiach zresztą tylko Francuzi byli nastawieni wobec Polaków przyjaźnie), niemieckie bojówki paramilitarne dopuszczały się terroru wobec ludności polskiej. Rzeczpospolita, całkowicie skupiona na wojnie, nie mogła rozwinąć własnej kampanii propagandowej.
Wyniki plebiscytu
W wyniku przeprowadzonego w takich warunkach plebiscytu stronie polskiej przyznano jedynie 8 gmin - wsie Groszki, Lubstynek i Napromek na Mazurach oraz Bosztych, Kramarowo, Janowo, Nowe Lichnowy i Małe Pólko na Powiślu. Olsztyn, przed rozbiorami w granicach Rzeczypospolitej, pozostał po stronie niemieckiej (Elbląg, również w XVIII w. polski, plebiscytem w ogóle objęty nie został).
Choć w międzywojennym dwudziestoleciu idea powrotu Warmii i Mazur w granice Rzeczypospolitej nie miała poważnych szans urzeczywistnienia, nigdy jednak nie znikła całkowicie, podtrzymywana głównie przez koła endeckie. Założona w 1924 roku w Poznaniu korporacja akademicka „Masovia” za jedno ze swych głównych zadań uważała właśnie „pracę oświatową nad uświadomieniem narodowym ludności polskiej na Warmii i Mazurach”.
Została ona wprowadzona w życie dopiero po drugiej wojnie światowej, jednak w okolicznościach, których żaden członek „Masovii” nie uznałby za fortunne.
Autorem tekstu Plebiscyt na Warmii i Mazurach jest tpplew. Artykuł został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
100 lat temu odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. Żeby wygrać, Niemcy sprowadzili emigrantów