Specyficzna budowa kuszy pozwalała posyłać pociski dalej niż w przypadku konwencjonalnych łuków. Obsługa była również prostsza, zaś kusznik nie musiał przechodzić niezbędnego łucznikom mozolnego treningu, który w dodatku nie zawsze kończył się nabraniem odpowiednich umiejętności. Duża siła naciągu, pozwalająca bełtom przebijać pancerze, powodowała również pewne niedogodności. Najpoważniejszą wadą kuszy był długi czas ładowania broni i niewielka częstotliwość oddawanych strzałów. W czasie, gdy angielski łucznik posyłał w kierunku wroga pięć strzał, kusznik strzelał tylko raz. W trakcie ładowania kuszy strzelcy narażeni byli na nieprzyjacielski ostrzał. Aby uchronić się przed obrażeniami, podczas obrony zamków chowali się za umocnieniami, zaś w polu korzystali z ochrony pawężników.
Kusza: diabelska broń
Europejski renesans kuszy przypadł na XI wiek. Wzmianki o jej wykorzystaniu pojawiały się w źródłach pisanych dotyczących inwazji Normanów na Anglię, choć broń ta nie była ukazana na słynnej tkaninie z Bayeux, przedstawiającej zwycięstwo najeźdźców nad Anglikami pod Hastings w 1066 roku.
Okres świetności kuszy trwał do XVI wieku, kiedy to została wyparta przez rozwijającą się broń palną. Podczas kilku wieków obecności w armiach średniowiecznej Europy kusza doczekała się kilku konstrukcyjnych udoskonaleń. W pełnym średniowieczu, na skutek inspiracji zaczerpniętych ze świata islamu, do budowy łuczyska zaczęto używać materiałów kompozytowych.
Sztuka wytwarzania kompozytowych łuków refleksyjnych wywodziła się od koczowniczych ludów stepowych, którzy konstruowali swoje krótkie, ale mocne łuki z drewna, ścięgien zwierzęcych i bydlęcych rogów, klejonych ze sobą umiejętny sposób odzwierzęcym klejem. Przemyślana konstrukcja oraz użycie rozciągliwych i kurczliwych materiałów pozwalały na wyprodukowanie łuku, który strzelał dalej, a strzały wystrzelone z niego uderzały w cel z większą siłą.
Kolejną zaletą broni nomadów była jej kompaktowość, która pozwalała na oddawanie serii strzałów z grzbietu konia. Europejscy wytwórcy wykorzystali te właściwości przy budowie kusz. Kolejną innowacją było wprowadzenie całkowicie metalowej kuszy, która cechowała się jeszcze lepszymi osiągami. Jej ciężar utrudniał jednak swobodne korzystanie z broni w warunkach polowych i znacznie wydłużał proces ładowania.
Skuteczność kuszy była jednak jej przekleństwem. Już pod koniec XI wieku papież Urban III zabronił chrześcijanom używania kusz i uznał je za „diabelską broń”. Zakaz ponowiony został w 1139 roku przez papieża Innocentego II. Również cesarz Konrad III w 1152 roku zdelegalizował kusze w swojej armii.
Przyczyną tych daleko idących restrykcji była łatwość używania broni, z której strzelać mógł każdy, nawet plebejusz. Godziło to w obowiązujący porządek społeczny i było zaprzeczeniem idei honorowej walki, która była jedną z podwalin średniowiecznego oglądu świata. Było nie do pomyślenia, żeby chłop czy inna osoba z nizin społecznych była władna pozbawić życia rycerza! Ci ostatni uważali, że honorowo pozbawić życia rycerza może tylko inny rycerz.
Powszechne zakazy korzystania z kuszy najwyraźniej nie przynosiły skutku, skoro ponawiano je co kilkanaście lat. Z czasem ograniczenia były luzowane. Już w 1200 roku dopuszczono do użycia kuszy w przypadku walk przeciwko poganom i katarom. Niemniej pod koniec XIV wieku okres świetności „diabelskiej broni” powoli dobiegał końca. Powoli zastępowała ją broń prochowa, zaś około 1550 roku kusza całkowicie zniknęła z pól bitewnych Europy Zachodniej.
Bibliografia:
- Vincent van der Veen, Crossbows and Christians, “Medieval Warfare”, 2012, t. 2, z. 2, s. 38-41, wyd. Karwansaray BV
- Vernard Foley, George Palmer, Werner Soedel, The Crossbow, “Scientific American”, 1985, t. 252, z. 1, s. 104-111, wyd. Scientific American, a division of Nature America, Inc.
- Kay Smith, Ruth R. Brown, A devilish device, “Medieval Warfare”, 2017, t. 7, z. 2, s. 52-53, wyd. Karwansaray BV
Autorką tekstu Kusza: diabelska broń czy genialny wynalazek? jest Izabela Śliwińska-Słomska. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Łatwy quiz z historii dawnej Ukrainy. Sprawdź, co wiesz o Kozakach i Rusi Kijowskiej