Tańczący Kongres decyduje o "czwartym rozbiorze"
W 1815 roku, kiedy całe terytorium Królestwa Polskiego znajdowało się pod okupacją rosyjską, mocarstwa obradujące na Kongresie Wiedeńskim określiły przyszłość Polski, a ściślej mówiąc - ówczesnego Księstwa Warszawskiego. Określane później mianem "czwartego rozbioru Polski" traktaty z 3 maja 1815 roku zawarte między Rosją, Prusami i Austrią i włączone następnie do Aktu Końcowego z 9 czerwca tego roku, oznaczały w rzeczywistości rozczłonkowanie terytorium Księstwa Warszawskiego.
Utworzone w wyniku postanowień kongresowych państwo otrzymało nazwę Królestwa Polskiego. Nim powstała konstytucja w ostatecznym jej kształcie, stworzonych zostało ponad 20 propozycji projektów, w większości zachowanych do czasów obecnych.
Odpowiedzialny za stworzenie konstytucji komitet w zasadzie nie spełnił swojej roli. Twórcą złożonego 26 sierpnia 1815 roku projektu ustawy zasadniczej był Ludwik Plater. Do listopada trwały prace projektodawcze, w trakcie których swoje poprawki wprowadzali m.in. książę Adam Jerzy Czartoryski, Józef Kalasanty Szaniawski, Mikołaj Nowosilcow, Ignacy Sobolewski, ale też car Aleksander I. Wszystkie one umacniały pozycję monarchy, jako nadrzędnego wobec innych organów państwowych.
Końcowy projekt konstytucji wszedł w życie po złożeniu na nim podpisu przez Aleksandra I. Mimo, że pod tekstem konstytucji widnieje data 27 listopada 1815 roku, do jego podpisania doszło w pierwszych dniach grudnia. Konstytucja sporządzona została w języku francuskim, dopiero później został ogłoszony jej przekład na język polski.
Postanowienia Konstytucji
Dokument z 1815 roku był drugą oktrojowaną, czyli nadaną przez obcego władcę, konstytucją w porozbiorowej historii Polski. Jej postanowienia zapewniały dominację władzy wykonawczej nad ustawodawczą. W porównaniu do Konstytucji Księstwa Warszawskiego, wprowadzała ona więcej swobód demokratycznych, takich jak wolność druku i swoboda przemieszczania się osób oraz przenoszenia majątków.
Rozległe kompetencje przyznane zostały królowi. Rozszerzono jego udział w prawodawstwie i wymiarze sprawiedliwości. Na czas jego nieobecności na terenie Królestwa, obowiązki głowy państwa pełnił namiestnik. Rolę tę w okresie konstytucyjnym pełnił Józef Zajączek.
Kontynuację rozwiązań z czasów Księstwa Warszawskiego zastosowano w przypadku ustroju parlamentarnego. Pozostawiono dwuizbowy parlament. Administracja zorganizowana została zgodnie z zasadą kolegialności urzędów. W ustawie zasadniczej zadeklarowano niezawisłość sądownictwa.
Zorganizowane na podstawie nowej konstytucji Królestwo Polskie było państwem o ograniczonej suwerenności, pozostającym w opartej na nierównych zasadach unii realnej z Cesarstwem Rosyjskim. W okresie konstytucyjnym strona rosyjska respektowała odrębność państwową Królestwa Polskiego, stanowiącego jednocześnie część Cesarstwa Rosyjskiego.
Konstytucja z 1815 roku została zmieniona po wybuchu Powstania Listopadowego. Gdy w styczniu 1831 roku zdetronizowana została dynastia Romanowów, zrewidowano postanowienia konstytucji. W ustalonej wtedy formie obowiązywała ona do końca Powstania. Następnie car Mikołaj, nie wydając nawet stosownego aktu prawnego, uchylił jej postanowienia. Już 14(26) lutego w Królestwie Polskim zaczął obowiązywać Statut Organiczny, stanowiący drugą i ostatnią oktrojowaną przez cara konstytucję Królestwa Polskiego
dzieje.pl