Król Kanut Wielki (zromanizowana i upowszechniona wersja imienia Knut) sprawował swoje rządy w sposób nowatorski co najmniej na kilku płaszczyznach. Ten, uznawany za pragmatyka władca, który stał się pierwowzorem jednej z postaci serialu „Wikingowie: Walhalla”, wiązał się z silnymi sojusznikami, przeprowadził liczne reformy i dostrzegał wielkie szanse nie tylko w zwycięskich bitwach, ale zwłaszcza w działaniach politycznych i propagandowych. Początkowo zdobył władzę nad Anglią, po czym przejął koronę duńską i norweską. Dlaczego Kanut zyskał przydomek „Wielki”?
Kanut Wielki: trudne początki
Potomek Swena Widłobrodego, znany później jako Kanut Wielki urodził się w ostatniej dekadzie X wieku, prawdopodobnie w 994 lub 996 roku na terenie Danii. Wiadomo, że matka Kanuta była córką Mieszka I, którą część badaczy utożsamia ze Świętosławą (Gunhildą). Źródła nie pozwalają zatem jednoznacznie określić ani daty narodzin przyszłego króla, ani precyzyjnie wyjaśnić tożsamość jego matki.
Podobnie niezbyt wiele wiadomo na temat jego dzieciństwa, a wizja tego etapu życia duńskiego księcia w dużej mierze oparta jest na domysłach a nie źródłach. Najstarsze z nich informuje, że jako młodzieniec w 1013 roku towarzyszył ojcu w podboju Anglii. Swen Widłobrody zdobył angielską koronę w grudniu tego roku, jednak już kilka tygodni później zmarł, zostawiając po sobie imperium, które nie okazało się jednak zbyt stabilne.
Kanut został okrzyknięty przez duńską armię królem Anglii, lecz jego nieugruntowana pozycja, a zapewne też brak dużego doświadczenia zostały wykorzystane przez wygnanego wcześniej do Normandii Ethelreda, który zdecydował się na powrót do Anglii, by przejąć władzę. Wyjęty spod prawa Kanut zdecydował się na ewakuację wraz ze swoją armią do Danii, gdzie po śmierci Swena schedę przejął jego starszy (?) brat – Harald.
Z kolei w Norwegii po pokonaniu jarla Lade – Swena (rządzącego z nadania duńskiego króla), władzę przejął Olaf II Haraldsson. Pozostający wcześniej pod kuratelą Swena Widłobrodego Olaf Skötkonung usamodzielnił się w Szwecji. Kanut postanowił działać.
Kanut Wielki: w drodze po władzę
Sytuacja w Anglii po powrocie Ethelreda (nawiasem mówiąc zwanego „Bezradnym”) wciąż pozostawała niekorzystna. Kraj był podzielony, a w 1015 roku doszło dodatkowo do poważnego konfliktu między królem a pretendentem do tronu, jego synem – Edmundem, któremu nadano później przydomek Żelaznoboki. Kryzys ten wykorzystał Kanut, który w rozłamie widział szansę na powrót duńskich rządów nad Anglią.
Po zebraniu sił złożonych głównie z Duńczyków i Norwegów, ale też Szwedów dokonał on inwazji – armia dotarła w rejon miasta Sandwich oraz hrabstw Kent, Dorset, Wiltshire i Somerset. Przebiegu ofensywy w początkowych fazach nie można uznać za sukces duńskiego księcia. Przez długi czas centrum oporu przed inwazją pozostawał Londyn. Skupiała się tam władza najpierw Ethelreda, a później jego syna Edmunda, który w kwietniu 1016 roku przejął obowiązki ojca.
Anglosasi przez długi czas bronili się skutecznie. Przełom nastąpił dopiero 18 października 1016 roku w bitwie pod Assandum, w której jak donoszą kroniki anglosaskie, poległ kwiat angielskich elit. Bitwa zakończyła się zwycięstwem sił skandynawskich, a Edmund Żelaznoboki i Knut Wielki podzielili władzę w Anglii: Wessex pozostał w panowaniu Edmunda, zaś resztę Anglii zagarnął Knut.
Niektórzy badacze uważają, że angielski król doznał poważnych ran na polu bitwy. Trudno to zweryfikować, lecz faktem jest, że Edmund umarł już w listopadzie 1016 roku (biorąc pod uwagę młody wiek króla, raczej nie z przyczyn naturalnych), otwierając Kanutowi drogę do ekspansji. Po śmierci Edmunda Kanut przejął władzę na terenie całej Anglii, przy czym poszczególne obszary podzielił między zaufanych lokalnych władców, zaś osobiście sprawował władzę w Wesseksie.
W niedługim czasie okazał się nie tylko zwycięskim przywódcą armii, ale też niezwykle zdolnym politykiem. Poprzez zawarcie małżeństwa z Emmą, wdową po Ethelredzie utrzymał więzy z wcześniejszą dynastią. Pozycja króla Anglii została oficjalnie uzgodniona z angielskimi możnowładcami w Oxfordzie w 1018 roku.
Król Kanut stał przed niełatwym zadaniem balansowania między oczekiwaniami angielskich elit, a dążeniami najemnych armii skandynawskich. Jak żartobliwie zwracał uwagę Timothy Bolton był on w stanie przekonać tych pierwszych, że nie mają do czynienia z wikińskimi najazdami, a między drugich dzielić łupy. Niemniej należy zauważyć, że po opłaceniu własnej świty, większość wikińskich wojowników opuściła Anglię.
Działania te dowodzą politycznego wyczucia realiów, a także znajomości odpowiednich zabiegów dyplomatycznych. Wyczuciem wykazał się także w stosunku do Londynu – węzłowego ośrodka w Anglii, który był centrum politycznym, militarnym i gospodarczym, ośrodka, którego – co ważne – Kanutowi nie udało się zdobyć podczas oblężenia. Nie zdecydował się jednak na zbyt silne represje wobec mieszkańców – były to raczej działania obliczone na stłumienie buntu, a nie zrujnowanie Londynu jako ośrodka handlu.
Król Kanut Wielki
Kanut zbudował w Anglii nową administrację, opartą zarówno na skandynawskich, jak i anglosaskich elitach, co zapewne pomogło mu ugruntować swoją pozycję jak króla. Przeprowadził on szereg reform prawnych, związanych m.in. z kwestiami dziedziczenia czy własności ziem. Zmniejszył także wpływy lokalnych możnych na politykę Anglii.
Ocena rządów Kanuta Wielkiego na tym obszarze jest zasadniczo pozytywna. Badacze zwracają uwagę, że wielokrotnie podkreślał on, że jego celem jest bycie dobrym królem angielskim, co sugeruje zrozumienie specyfiki lokalnej kultury i zależności geopolitycznych. Potrafił jako dyplomata zapewnić stabilną sytuacją polityczną, co sprzyjało rozwojowi królestwa.