Mandżurowie stawiali bowiem na rozwinięty przez siebie system służby pałacowej i zepchnęli eunuchów do wcześniejszej roli strażników haremów oraz służby w prywatnych komnatach cesarskich. Za Qingów rozwinęła się również ścisła i rozbudowana hierarchia w obrębie eunuchów służących w pałacu. Miejsce w wewnętrznej piramidzie społecznej implikowało zadania, jakie wykonywał dany eunuch.
Czterystu lub pięciuset eunuchów będących wyżej w hierarchii służyło na „wewnętrznym dworze” i było bezpośrednimi sługami cesarza oraz jego rodziny. Pozostali zaś, niżsi rangą, służyli na „dworze zewnętrznym”, gdzie również obsługiwali cesarza, ale w sposób pośredni. Eunuchowie dotrwali na dworze Syna Niebios aż do obalenia cesarstwa i ustanowienia w Chinach republiki w wyniku rewolucji 1911 roku.
Eunuch: aniołowie na służbie basileusa
Postrzeganie zabiegu kastracji było w chrześcijaństwie kwestią kłopotliwą. Z jednej strony procedura ta wiązała się z naruszeniem integralności ludzkiego ciała, stworzonego na podobieństwo Boga, z drugiej jednak usunięcie narządów płciowych pozwalało wyzwolić się od grzesznego pożądania. Kościół jako instytucja w oczywisty sposób potępiał kastrację, wykluczając ze swojego łona tych, którzy dobrowolnie zdecydowali się na amputację męskich organów płciowych.
Wszystko zmieniło się jednak po wielkiej schizmie wschodniej. Kościoły rzymski oraz grecki oprócz szeregu innych różnic, miały również odmienne postrzeganie posługi eunuchów. W chrześcijaństwie zachodnim przyjmowanie święceń kapłańskich przez wykastrowanych mężczyzn było niedopuszczalne. Z kolei w rytach wschodnich eunuchowie bez przeszkód mogli sprawować funkcje kapłańskie.
Od powyższej reguły istniał jednak pewien wyjątek. Z uwagi na predyspozycje wokalne umożliwiające wykonywanie partii sopranowych, od XII wieku eunuchowie wchodzili w skład chórów kościelnych, najpierw w obrządku wschodnim, później zaś w zachodnim.
Rzym i Konstantynopol różniły się również znacząco pod względem społecznego postrzegania eunuchów. W rzymskim kręgu kulturowym pozycja eunuchów nie była znacząca. Nawet jeśli osiągnęli oni bogactwo i wpływy, to w oczach społeczeństwa stali niżej niż najbiedniejsi z wolno urodzonych żebraków. Z kolei w Nowym Rzymie – Konstantynopolu, zwanym również Bizancjum (stąd nazwa Cesarstwa Bizantyjskiego), niemal od samego początku istnienia miasta, tj. od poł. IV wieku obecność eunuchów w życiu społecznym i pałacowym była usankcjonowana zwyczajowo.
Kobietom wywodzącym się z elity, gdy te udawały się na hipodrom lub do miasta, obowiązkowo musieli towarzyszyć przyboczni eunuchowie. Również spowiednicy arystokratek byli mężczyznami pozbawionymi atrybutów swojej płci. Oprócz strzeżenia kobiet eunuchowie w Bizancjum pełnili wiele istotnych funkcji dworskich bądź kościelnych. Byli gubernatorami, ambasadorami, wodzami wojska, patriarchami czy innymi wysoko postawionymi i wpływowymi ludźmi.
Podobnie jak w przypadku Chin, również w Cesarstwie Wschodniorzymskim, z uwagi na odrębność cesarza, nazywanego po grecku basileusem, od reszty społeczeństwa, eunuchów traktowano jako postacie liminalne, czyli pośredników między majestatem władcy a resztą świata. Ich funkcję na dworze cesarskim porównywano do roli aniołów służących Jezusowi Chrystusowi.
Eunuchowie w świecie islamu
Na Bliskim Wschodzie praktyka okaleczania mężczyzn była powszechna już w czasach proroka Mahometa. Nie zaniechano jej po tym, gdy w ciągu 200 lat islamscy władcy zawładnęli obszarami od Hiszpanii po Indie. Eunuchowie służyli między innymi na dworze kalifów z dynastii Abbasydów, w osmańskich serajach, jak i w otoczeniu perskich szachów.
Z uwagi na praktykowaną przez elity muzułmańskie poligamię, eunuchowie potrzebni byli do pełnienia najstarszej i najbardziej charakterystycznej funkcji – strażników haremów. Z uwagi na religijne zakazy, surowo zabraniające muzułmanom okaleczania swoich ciał, eunuchowie w tamtym kręgu kulturowym rekrutowali się głównie z jeńców. Zabiegowi poddawani byli zarówno chłopcy, którzy trafili do niewoli przed okresem dojrzewania, jak i dorośli mężczyźni.
Do głównych zadań eunuchów należało stanie na straży haremu władcy. Wbrew obiegowej opinii, harem nie składał się z samych konkubin władcy, lecz był rozbudowaną strukturą i swoistym „dworem we dworze” zamieszkiwanym przez kobiety: matkę władcy, jego niezamężne bądź owdowiałe siostry, żony i konkubiny, córki oraz synów, którzy nie osiągnęli lat sprawnych.
Harem potrzebował również obsługi, w skład której wchodziły min. różnego rodzaju służące, lekarki czy właśnie eunuchowie. W zhierarchizowanych islamskich społeczeństwach również eunuchowie podlegali wewnętrznej stratyfikacji.
W Imperium Osmańskim już od końca szesnastego stulecia wyjątkowe wpływowy polityczne posiadał nadzorca haremu, czyli eunuch sprawujący kontrolę nad innymi, służącymi w pałacu Topkapi eunuchami. Urzędnik ten, oprócz swojej oficjalnej roli, był również wykonawcą polityki prowadzonej przez sułtankę matkę. Dbał również o edukację córek sułtańskich.
Służba eunuchów nie ograniczała się wyłącznie do posługi w haremie. Kastrowani mężczyźni pełnili również znaczącą funkcję religijno-symboliczną. Aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku strzegli oni grobowca proroka Mahometa w Medynie.
Artykuł zatytułowany Eunuch: kim byli strażnicy łoża napisała Izabela Śliwińska-Słomska. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Jedna z najpotężniejszych kobiet w historii Imperium Osmańskiego. Kim była Sułtanka Kösem?