Dania, Szwecja i Norwegia połączone zostały unią personalną, którą zawarto w Kalmarze 20 lipca 1397 r. Trzy skandynawskie korony ozdobiły skronie Eryka Pomorskiego, jednak ambitny plan unii i jego niełatwa realizacja były życiowym dziełem… jego krewnej, Małgorzaty.
Jedyna córka i dziedziczka wielkiego duńskiego króla, Waldemara IV Atterdaga (Odnowiciela), żona Haakona VI Magnussona, władcy Norwegii w latach 1343–1380 i Szwecji w latach 1362–1364, po śmierci ojca w 1376 r. objęła regencję w Danii, w imieniu sześcioletniego syna, Olafa. Cztery lata później zmarł jej mąż, pozostawiając norweski tron pod opieką Małgorzaty. Jej syn Olaf, spadkobierca obu koron, zmarł w 1387 r., a Małgorzata została władczynią Danii i Norwegii.
W Szwecji od 1364 r. rządy sprawował Albrecht Meklemburski, miał on jednak wielu wrogów w swoim państwie. Wszystkim trzem królestwom skandynawskim zagrażała w tym czasie supremacja Hanzy na obszarze basenu Morza Bałtyckiego. Ojciec Małgorzaty, król Waldemar IV, prowadził wojnę z przemożnym związkiem kupieckim i utracił na jego rzecz panowanie nad cieśniną Sund i ważne łowiska śledzi.
Czytaj też:
Ostatni Waza na polskim tronie. Początek nieszczęść królestwa czy ofiara „złotej wolności”?
Żadne z państw skandynawskich nie było w stanie w pojedynkę przeciwstawić się przewadze gospodarczej Hanzy, ale siły trzech połączonych królestw mogłyby do tego wystarczyć. Małgorzata, władczyni Danii i Norwegii, podjęła przedstawiany już dawniej plan utworzenia unii państw skandynawskich. W 1389 r. wojska duńskie zaatakowały Szwecję, podzieloną sporami dynastycznymi.
Małgorzata uczyniła spadkobiercą syna swojej siostrzenicy, Eryka, który został ukoronowany na władcę w każdym z trzech królestw. Szybko okazało się jednak, że skandynawskie państwa w ramach związku nie mają równych praw. Przewaga Danii była niezaprzeczalna i bardzo dotkliwa dla elit Szwecji i Norwegii. Bardzo szybko przeciwko nowemu królowi wybuchły rewolty. Jego następca, Krzysztof Bawarski, zdawał się bardziej dbać o równowagę trzech państw, ale po jego śmierci ponownie doszło do zerwania.
W Danii królem został Chrystian I z dynastii Oldenburgów, który podporządkował sobie Norwegię, jednak w Szwecji władcą wybrano Karola Knutssona. Wskutek intryg możnych rodów, sprzymierzających się niekiedy z duńskim królem i ciągłych prób przywrócenia duńskiej zwierzchności nad Szwecją, Karol dwukrotnie tracił tron. Po jego śmierci w 1470 r. regentem ogłosił się jego siostrzeniec, Sten Sture, który 10 października 1471 r. pod Brunkeberg odniósł zwycięstwo nad wojskami Chrystiana I. Jednak społeczeństwo szwedzkie wciąż było podzielone, unia z Danią miała swoich zwolenników, zwłaszcza wśród szlachty wywodzącej się z południowych części królestwa.
Sten Sture zdobył głównie poparcie chłopów i górników z regionów Dalarna i Uppland, jednak Rada Królewska była przeciwna jego polityce, dążąc do zbliżenia z Danią. W 1497 r. Sten Sture musiał ustąpić, a na króla Szwecji koronowano syna Chrystiana I, Jana. Jednak już po czterech latach wybuchło przeciwko niemu powstanie, dając początek długim zmaganiom, kontynuowanym przez syna Jana, Chrystiana II. W 1512 r. zmarł następca Stena Sture, regent Svante Nilsson. Rada powołała nowego regenta, ale część elity opowiedziała się za innym kandydatem, synem i imiennikiem Stena Sture.
Czytaj też:
Największe morskie zwycięstwo w historii Polski. Polska flota kontra bałtycka potęga
Ostatecznie ten ostatni objął urząd, wciąż jednak toczyły się walki skłóconych stronnictw, podczas gdy król duński Chrystian II najeżdżał kraj. W 1520 r. przypuścił on bardzo silny atak, Sten Sture zginął.
Mimo oporu stawianego przez część Szwedów pod przywództwem żony zmarłego regenta, Krystyny Gyllenstierny część Rady popierała Chrystiana. Jesienią skapitulował Sztokholm, Szwecja była w rękach duńskiego władcy. Mimo zagwarantowanej przeciwnikom amnestii, król 7 listopada 1520 r. rozkazał stracić około stu osób, odgrywających najważniejsze role w walce z duńskim panowaniem. Wydarzenie to określa się w historiografii jako „krwawą łaźnię sztokholmską”.
Ciała straconych spalono na stosie, majątki rodzin zostały skonfiskowane. Wśród ofiar znalazł się szlachcic Eryk Johansson Waza oraz jego zięć i przyrodnia siostra żony, Krystyna Gyllenstierna (żona regenta Stena Sture Młodszego). Żona Eryka i dwie jego córki zostały uprowadzone przez króla Chrystiana do Danii, gdzie zmarły rok później. W tym tragicznym momencie na scenę wkroczył syn Eryka, młody Gustaw Waza, który szczęśliwie uniknął śmierci, ale stracił wszystko. Udało mu się jednak wkrótce pomścić rodzinę.
Gustaw I Waza. Twórca potęgi nowożytnej Szwecji
Gustaw urodził się najprawdopodobniej w 1496 r., w Rydboholm, położonym w krainie Uppland, we wschodniej części Szwecji. Jego rodzice wywodzili się ze starych rodów szlacheckich. Ojciec pieczętował się herbem przedstawiającym snopek siana, po szwedzku vase, od której to nazwy wywodzi się używane w późniejszych czasach określenie rodu Wazów. Brali oni aktywny udział w rozgrywkach politycznych burzliwego okresu unii kalmarskiej. Gustaw przebywał na dworze regenta Stena Sture Młodszego, ale jesienią 1518 r. dostał się do niewoli duńskiej. Uciekł stamtąd do Lubeki i powrócił do Szwecji, aby dowiedzieć się o klęsce Stena, śmierci krewnych i konfiskacie majątku.
Życie samego Gustawa również było w niebezpieczeństwie. W tej tragicznej sytuacji postanowił udać się do prowincji Dalarna, gdzie poprzednie bunty przeciwko władzy duńskiej zawsze znajdowały poparcie. Obalenie nowego króla wydawało się młodemu szlachcicowi jedynym sposobem pomszczenia rodziny i zyskania silnej pozycji w państwie. Podróż Gustawa do Dalarna została opisana w kronice Pedera Svarta, pisanej pod dyktando Gustawa i przedstawiającej jego panowanie tak, jak chciał aby je zapamiętano. To ona właśnie w dużej mierze stworzyła pozytywny obraz Gustawa i przekazała wiele związanych z nim legend, do tej pory obecnych w świadomości Szwedów.
Przyszły król podróżować miał incognito, w chłopskim przebraniu. Początkowo nie znalazł zwolenników i musiał uciekać dalej. Svart opisuje niebezpieczną podróż, w czasie której uciekinier przedzierał się przez burze śnieżne. Jednak do Dalarna zaczęły docierać wieści o okrucieństwach króla Chrystiana. Mieszkańcy prowincji widząc swój błąd posłali po Gustawa i obiecali mu pomoc.
W styczniu 1521 r. Gustaw został przywódcą prowincji Dalarna i rozpoczął powstanie, które bardzo szybko się rozprzestrzeniało. Chrystian, choć początkowo cieszył się sporym poparciem, ponieważ dzięki niemu zniknęła izolacja gospodarcza Szwecji, spowodowana panującym od wielu lat chaosem, utracił popularność. W obliczu braku pieniędzy po wojnach, duński król zaczął nakładać coraz większe podatki, a władzę w prowincjach sprawowali nielubiani duńscy i niemieccy wójtowie.