Konstytucja 3 maja, a właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja miała zreformować i w sposób całościowy uregulować ustrój prawny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Jak w rozmowie z „Wprost” podkreślała prof. Anna Grześkowiak-Krwawicz z IBL PAN, konstytucja miała przede wszystkim zawierać rys ustroju politycznego państwa, umożliwiający dalsze reformy i usprawniający jego funkcjonowanie.
Rewolucja 3 maja
Konstytucja 3 maja uchodzi za jedno z najdonioślejszych osiągnięć rodzimego systemu parlamentarnego. Współcześni uważali uchwalenie konstytucji za radykalną zmianę w ustroju politycznym, którą nazywali rewolucją.
Jednocześnie konstytucja 3 maja była jedną z pierwszych nowoczesnych konstytucji na świecie. Polskie elity szlacheckie, które stały za jej opracowaniem na bieżąco śledziły wydarzenia w Stanach Zjednoczonych, gdzie konstytucja została uchwalona w 1787 roku, czy trwającą rewolucję francuską, gdzie już trwała dyskusja o jeszcze nieuchwalonej konstytucji.
Jednak wpływ na twórców polskiej konstytucji wywarł przede wszystkim ustrój angielski. – W Polsce istniało nim duże zainteresowanie, również wśród twórców konstytucji. Przede wszystkim sam Stanisław August Poniatowski był anglofilem i znał bardzo dobrze rozwiązania angielskie. W Polsce chciał wprowadzić coś w rodzaju monarchii parlamentarnej na wzór angielski. Bardzo luźno związany z pierwowzorem, ale jednak inspiracja jest wyraźnie widoczna – mówiła prof. Grześkowiak-Krwawicz, podkreślając jednak, że przede wszystkim czerpano z własnej tradycji parlamentarnej.
Przeciwnicy Konstytucji 3 maja w samej ustawie zasadniczej dopatrywali się przede wszystkim zamachu na ogólnie rozumianą wolność szlachecką i krytykowali nie do końca zgodny z procedurami sposób jej wprowadzenia, nazywając go zamachem stanu.
Warto jednak zwrócić uwagę, że zdecydowana większość odbywających się w całej Rzeczpospolitej sejmików, na których obradowano nad postanowieniami Sejmu Wielkiego, poparła postanowienia Ustawy Rządowej. – Konstytucja była przedstawiana jako wyraz i gwarancja suwerenności. I tak postrzegała ją szlachta – podkreślała prof. Grześkowiak-Krwawicz.
Mit konstytucji
Wraz z samym uchwaleniem konstytucji narodził się jej mit, który przetrwał kolejne lata i umacniał patriotyczne nastroje kolejnych pokoleń Polaków. – To mit niepodległości – oceniła prof. Grześkowiak-Krwawicz. – O samej treści konstytucji bardzo szybko zapomniano, bo też błyskawicznie się ona zdezaktualizowała. Już w powstaniu kościuszkowskim nikt nie brał pod uwagę możliwości jej przywrócenia, a to było przecież tylko trzy lata od jej ustanowienia. Natomiast Polacy byli z niej dumni, traktując ją jako symbol sprawczości narodu, chociaż nie pamiętali już, o czym mówiła – dodała.
W kolejnych latach rocznica uchwalenia konstytucji stawała się okazją dla niepodległościowych demonstracji. Pierwszy raz taka demonstracja miała miejsce już w 1793 roku. W 1891 roku wymowną demonstrację w 100. rocznicę uchwalenia konstytucji urządzono w zaborze austriackim. Ustawa o święcie narodowym trzeciego maja było jedną z pierwszych ustaw w II RP, przez co stało się ono najstarszym polskim świętem narodowym.
Natomiast w czasach PRL zakazane przez władze święto narodowe stało się symbolem opozycyjnej walki o wolność. Nieprzypadkowo uroczyste centralne obchody Millenium Chrztu Polski w 1966 na Jasnej Górze w Częstochowie odbyły się właśnie 3 maja.
Zachęcamy do przeczytania całego wywiadu z prof. Anną Grześkowiak-Krwawicz zatytułowanego „Konstytucja 3 maja była rewolucją. »Robespierre też mówił o rewolucji w Polsce, chociaż z obrzydzeniem«”.
QUIZ:
Łatwy quiz z polskich konstytucji na Święto Narodowe Trzeciego MajaCzytaj też:
Święto Narodowe 3 Maja. Prezydent apelował o wysoką frekwencjęCzytaj też:
Pierwszy strajk w Ameryce przeprowadzili Polacy. Niezwykła historia Jamestown