Gustaw musiał jednak stawić czoła licznym buntom sprzeciwiającym się jego polityce. Największy z nich wybuchł w 1542 r. Chłopi buntujący się przeciwko nowym podatkom zabili królewskiego wójta. Powstanie rozszerzyło się bardzo szybko na inne prowincje, a władca znalazł się w trudnej sytuacji.
Pod koniec roku konieczne okazało się zawarcie pokoju, zerwanego przez króla na początku 1543 r. Bardzo dużą rolę odegrała wówczas, jak i podczas całego panowania Gustawa szerzona przez niego propaganda, mająca zdyskredytować powstańców w oczach mieszkańców innych prowincji oraz zmobilizować szlachtę do udziału w tłumieniu buntu, przedstawiając go jako śmiertelne zagrożenie dla tego stanu.
Czytaj też:
Polska królowa zamordowana we Włoszech. Szlachta uważała ją za bezwzględną i okrutną
Po stłumieniu powstania, jego uczestnicy zostali bardzo okrutnie ukarani, podczas przesłuchań buntowników posługiwano się torturami, nałożono również bardzo dotkliwe grzywny. Po buncie chłopskim Gustaw ostatecznie utwierdził swoją władzę. W 1544 r. w Västerås przyjęto oficjalnie zasadę dziedziczności tronu, a państwo określone zostało jako królestwo ewangelickie. Na synodzie w Uppsali zniesiono mszę łacińską, zreformowano liturgię według wskazań Lutra i zezwolono na małżeństwa księży.
Przypieczętowało to toczącą się już od dłuższego czasu reformację. Co więcej Gustaw położył podwaliny pod budowę znakomitej armii szwedzkiej, która w następnym stuleciu odnosić będzie niewiarygodne sukcesy. Rozwiązano wojska zaciężne, powołując stałą armię z poboru, złożoną z rodowitych Szwedów. Rekrutacja była wówczas dobrowolna, ale już pod koniec panowania Gustawa armia liczyła piętnaście tysięcy żołnierzy. Król starał się również aktywnie włączyć do polityki międzynarodowej, zawierając pierwszy sojusz z Francją oraz protestanckimi księstwami Rzeszy.
W latach 50. stosunki z Rosją stawały się coraz bardziej napięte, a w 1555 r. doszło do wojny z tym krajem, zakończonej po dwóch latach pokojem podpisanym w Moskwie. Wytyczone przez Gustawa kierunki polityki wyznaczyły w kolejnych latach drogę dalszego rozwoju Szwecji. Władca interesował się rozwojem gospodarczym kraju, rolą miast i górnictwem, starając się umocnić szwedzki handel. Planował nawet utworzenie gospodarstw wzorcowych, a na ich bazie sieci państwowych jednostek produkcyjnych.
Czytaj też:
Władysław Jagiełło przed wstąpieniem na polski tron. Spory o władzę i plany sojuszu z Moskwą
Gustaw żenił się trzykrotnie. Jego pierworodnym synem i następcą był Eryk XIV, który panował tylko osiem lat. Kolejnym władcą został młodszy syn Gustawa z drugiego małżeństwa, Jan III. Syn Jana, Zygmunt, w 1587 r. zasiadł na polskim tronie.
Schorowany Gustaw zmarł 29 września 1560 r. Jego ostatnie dni opisane zostały przez spowiednika, Johannesa Nicolaisa, który dostrzegał uczucie osamotnienia towarzyszące potężnemu władcy w ostatnich chwilach życia, niepokój o dalsze losy państwa i wątpliwości, czy dzieło, któremu poświęcił całe życie zostało rzeczywiście właściwie zrealizowane.
Gustaw I Waza. Wielki król czy okrutny tyran?
Obraz Gustawa przekazany potomnym przez kronikarzy był taki, jak życzył sobie tego król. Zarówno Peder Svart, jak i piszący dwadzieścia lat po śmierci króla Per Brahe przedstawiają wyidealizowaną sylwetkę monarchy. Do dziś w szwedzkiej świadomości narodowej dominuje postać Gustawa jako twórcy nowożytnego państwa szwedzkiego, ojca narodu, który wydobył kraj z chaosu i nadał mu całkowicie nowy kształt. Do dziś dzień 6 czerwca, rocznica wyboru Gustawa na króla jest szwedzkim świętem narodowym.
Czytaj też:
Nie tylko Jagiełło. Kim byli prawdziwi bohaterowie serialu „Korona królów. Jagiellonowie”?
We współczesnej historiografii pojawiają się jednak bardziej krytyczne oceny króla. Gustaw był chciwy, bezwzględny i niekiedy okrutny, np. podczas wymierzania kar po buncie chłopskim. Łamał dane obietnice, posługiwał się kłamstwem, a jego kancelaria nieraz prowadziła propagandowe działania na niespotykaną w tych czasach skalę, mające na celu oczernienie jego przeciwników. Gustaw odznaczał się wielkim talentem retorycznym, potrafił przekonywać do swoich racji. Zawsze towarzyszyła mu daleko posunięta podejrzliwość.
Jego obraz jako kryształowego władcy, „ojca narodu” kochającego swój lud i myślącego tylko o nim jest więc w znacznej mierze wyidealizowany. Jednak z pewnością Gustaw był uzdolnionym politykiem i posiadał wiele cech niezbędnych władcy w tamtych czasach. Jego wielkie zasługi dla budowy nowożytnej Szwecji i tworzenia jej potęgi nie ulegają wątpliwości.
Autorem tekstu Gustaw Waza – twórca nowożytnej Szwecji jest Monika Juzepczuk. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.
Czytaj też:
Zaginiony miecz Zygmunta III na niemieckiej aukcji? Ministerstwo Kultury komentujeCzytaj też:
Jagiełło nadał poddanym ważny przywilej. Jagiellonowie mieli w zamian pozostać na tronie